JavaScript is required for this website to work.
post

Waarom Poetin niet zal weggaan uit Oekraïne

Norman Andree20/11/2014Leestijd 4 minuten

Poetin ziet Oekraïne als een bufferstaat, een oude traditie uit Rusland. Een bevroren conflict moet vermijden dat Oekraïne en Georgië lid worden van de NAVO.

Aangeboden door de abonnees van Doorbraak

Dit gratis artikel wordt u aangeboden door onze betalende abonnees. Als abonnee kan u ook alle plus-artikelen lezen. Doorbreek de bubbel vanaf €4.99/maand.

Ik neem ook een abonnement

Al in het tsarenrijk leefden de Russen met een voortdurend gevoel van onveiligheid. Rusland bestaat uit uitgestrekte open vlaktes, zonder natuurlijke grenzen die als buffer tegen indringers van buitenaf kunnen dienen. De machthebbers beschouwden in deze context expansionisme als een noodzaak voor het overleven van de Russische staat. Door zich te omgeven met uitgebreide bufferzones, kon men de vijand al van ver zien aankomen. Zo kocht men tijd om de verdediging voor te bereiden en de vijand weg te houden uit het Russische kerngebied. Dat deze strategie werkte, hebben Napoleon en Hitler ondervonden.

Rusland zette voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog deze strategie voort. Na aanzienlijk gebiedsverlies te hebben geleden op het einde van de Eerste Wereldoorlog, probeerde het weer controle te verwerven over haar buurlanden. De Sovjet-Unie werd opgericht als een statenverband gedomineerd door Rusland. Uitgebreide territoria van Duitsland, Polen, Finland, en de kleine Baltische republieken Estland, Letland en Litouwen in hun geheel, werden geannexeerd. De installatie van communistische regimes in het zogenaamde Oostblok gaf Rusland controle over Centraal- en Oost-Europa. Aldus werd Rusland gekenmerkt door een obsessieve belegeringsmentaliteit en een economisch model gekenmerkt door zware investeringen in militaire middelen.

In de loop van de jaren 1980 werden de lasten van het Russische imperium stilaan ondraaglijk. Steun aan bevriende Oost-Europese regimes en onafhankelijkheidsbewegingen in de Derde Wereld werd een zware last. Men kon de Verenigde Staten niet meer bijhouden in de wapenwedloop. De Sovjet-Unie begon meer en meer achter te lopen op wetenschappelijk en technologisch gebied. De détente onder Gorbatsjov werd dan ook vooral ingegeven door de wens om de militaire uitgaven te verminderen en de economie meer ademruimte te geven. De Sovjet-Unie viel in 1991 echter uiteen in 15 nieuwe republieken. De zorgvuldig geconstrueerde buffergordel viel uiteen. De Russische Federatie was de voornaamste opvolgersstaat.

Oorspronkelijk wilde Rusland onder Boris Yeltsin een liberale, westerse koers varen. Men hoopte hierbij op de steun van het Westen, maar uiteindelijk werd Rusland grotendeels aan haar lot overgelaten. Dit, in combinatie met de morele schok die nog nazinderde van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, zorgde voor een vastberaden houding om de verloren grootmachtspositie te herstellen en de Russische invloed in de post-Sovjet ruimte te herwinnen. Rusland keek vol wantrouwen naar de Verenigde Staten, die als enige grootmacht overbleef in een unipolaire wereld.

De oostelijke uitbreiding van de Europese Unie en vooral de NAVO werd gepercipieerd als een toenemende omsingeling en inbreuk van het westen op de traditionele Russische invloedsfeer. Om de westerse hegemonie te breken probeert Rusland dan ook allerlei regionale en internationale allianties in het leven te roepen, zoals het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, de Euraziatische Economische Unie, de Shanghai Samenwerkingsorganisatie, BRICS enz. Ook binnen de VN Veiligheidsraad steekt Rusland waar mogelijk stokken in de wielen van de Verenigde Staten.

Het herstellen van de Russische politieke, economische en militaire invloed in de landen van de voormalige Sovjet-Unie werd een speerpunt van president Poetin. In de Russische geopolitieke berekeningen dienen deze gebieden als bufferzone, en daarom is Rusland vastberaden om een verdere uitbreiding van de NAVO te blokkeren. De aanwezigheid van sociaal-economische en etnische spanningen in deze republieken in combinatie met een vaak aanzienlijk Russische minderheid, geven Moskou het perfecte alibi om zich met de binnenlandse aangelegenheden van voormalige Sovjetstaten te bemoeien. Perfecte voorbeelden zijn Georgië en Oekraïne, twee landen die wensen toe te treden tot de NAVO.

In 2008 verklaarde de NAVO dat het de samenwerking met Georgië en Oekraïne zou intensifiëren. Vooral Georgië dreigde op dat moment uit de Russische invloedssfeer te verdwijnen, met een verminderde Russische controle van de Kaukasus tot gevolg. Onder het voorwendsel van de verdediging van de Russische minderheden in de regio Zuid-Ossetië tegen Georgische agressie viel Rusland Georgië aan. Rusland gebruikte Zuid-Ossetië om Georgië te straffen voor haar toenadering tot de NAVO, en om een voorbeeld te stellen voor potentiële dissidenten. De bevriezing van het conflict maakt Georgische toetreding tot de NAVO zo goed als onmogelijk. Artikel 10 van het Noord-Atlantische Verdrag stipuleert namelijk dat landen lid kunnen worden van de NAVO als ze een bijdrage leveren tot de veiligheid van de Noord-Atlantische regio. Het is erg weinig waarschijnlijk dat een land met lopende conflicten bijdraagt tot de collectieve veiligheid en wordt toegelaten tot de NAVO.

Ook Oekraïne kent een jarenlange politieke strijd tussen Moskou- en Westersgezinden. Tot vrij recent wisten de Moskougezinden de politieke bovenhand te houden in Oekraïne. Als uiteindelijk president Janoekovitsj in februari 2014 de controle verliest over het land, aarzelt Rusland niet. Poetin orkestreerde de afscheiding van de Krim, en geeft rebellenleiders in Oost-Oekraïne uitgebreide materiële steun. De internationale protesten tegen de Russische inmenging in de soevereine aangelegenheden van Oekraïne zijn heviger dan tijdens de Georgische oorlog. Een annexatiescenario zoals de Krim lijkt zich in het oosten voorlopig niet te zullen herhalen. Maar Poetin heeft dit eigenlijk ook niet nodig. De Krim is van groter strategisch belang, en al volledig in zijn handen. Als hij er in slaagt om het conflict in Oost-Oekraïne te bevriezen, zal de toetreding van Oekraïne tot de NAVO verhinderen. In die zin zal Oekraïne dan toch haar bufferfunctie voor Rusland blijven vervullen. Daarom lijkt het weinig waarschijnlijk dat Rusland zal ophouden de rebellen te steunen.

De auteur is master in de internationale betrekkingen en de diplomatie, en master in de geschiedenis.

Foto © Reporters

Doorbraak publiceert graag en regelmatig artikels die door externe auteurs worden aangebracht. Deze auteurs schrijven uiteraard in eigen naam en onder eigen verantwoordelijkheid.

Commentaren en reacties