‘CD&V verliest bijna de helft van haar kiezers en wordt de kleinste partij van Vlaanderen’. Dat is dé conclusie van de recente opiniepeiling, genaamd ‘De Stemming’, uitgevoerd door de UA en de VUB, in opdracht van VRT en De Standaard. Voor CD&V-voorzitter Joachim Coens de reden om eindelijk de handdoek in de ring te gooien. Ook de vooruitgang van Vooruit wordt dik in de verf gezet, een aansporing voor konijn Rousseau om de carnavaleske piste verder te bewandelen.

Geen interesse

Het betreft een online bevraging bij 2.064 Vlamingen, afgenomen in de tweede helft van maart. Wetenschappelijk zal dat wel in orde zijn. Mij hebben ze alleszins niets gevraagd, u vermoedelijk ook niet. Dat is het vreemde aan opiniepeilingen: over wiens opinies gaat het, via welk platform, op basis waarvan werden die mensen gecontacteerd? 2064 op vijf miljoen kiesgerechtigde Vlamingen, dat is dan ook maar 0,04128 %, zegt mijn rekenmachientje. Het equivalent van een niet-gemaaide grasspriet op een gazon.

Peilingen hebben dan ook de eigenschap er nog al eens naast te zitten als de electorale aap uit de mouw komt, daar zijn notoire voorbeelden van, met de Trumpverkiezing en Brexit als klassiekers. Het gaat maar om trends, zeggen de peilers, en er zijn foutenmarges. Natuurlijk. Maar los van het feit dat vragen altijd gericht zijn, is er een deel van de humaniteit dat in principe nooit ingaat op zo’n verzoek om een uitgebreide vragenlijst in te vullen. Geen tijd, geen interesse.

Dat weerspiegelt een ander fenomeen, of eigenlijk hetzelfde. Voor de jongste federale verkiezingen in 2019 bleef op de 8 miljoen stemgerechtigden 1,25 miljoen thuis of stemde blanco of ongeldig, dat is zowat 10%. Zij tellen voor de politicologen niet mee, terwijl het ons vooral zou moeten interesseren waarom deze mensen hun middenvinger opsteken naar de politiek, en hun aantal gestaag toeneemt. In landen zonder stemplicht is dat uiteraard nog frappanter: 30% van de Fransen, zowat een derde, bleef bij de jongste presidentsverkiezingen gewoon thuis. Mijn vermoeden: de dag dat bij ons de opkomstplicht wordt afgeschaft, halen we met moeite nog 60% kiezers.

Simulacres

Maar goed, peilingen dus. Er zijn al een pak analyses en interpretaties van ‘De Stemming’ de wereld ingestuurd, maar op de duur krijg je hetzelfde gevoel als in het VRT-programma Extra Time: voor sommige mensen  is voetbal een existentiële noodzaak om als ‘analist’ in de TV-studio’s het warm water alsmaar weer uit te vinden. Idem voor politicologen en politieke journalisten: ze hebben de politiek nodig, het is hun broodwinning en reden van bestaan. Echter, omdat de meesten van hen ingebed zijn in het zogenaamde Wetstraatmilieu, ontbreekt de afstand om aan echte onderzoeksjournalistiek te doen, zoals Wouter Verschelden bijvoorbeeld wél doet.

Dus nemen ze hun toevlucht tot de gemakkelijkste manier om kranten te vullen: het nieuws zelf maken, in de vorm van simulacres. De term is van Jean Baudrillard (1929-2007), de mediafilosoof die betoogde dat wat ons op TV wordt aangeboden, een gemanipuleerde realiteit is, een geprefabriceerde soap. Op het internet de mening vragen van 2000 Vlamingen, dat is snel gepiept, en je kan weken doorbomen over de resultaten, de protagonisten in kwestie ondervragen naar hun reacties, hen zelfs dwingen tot concrete démarches.

Dat Joachim Coens zowaar op deze peiling moest wachten om te beseffen dat hij de CD&V naar de Untergang leidt, is op zich surrealistisch. De statistische realiteit lokt zowaar een echte coup-de-théâtre uit, en dat moet bij de enquêteurs een klein orgasme teweeg brengen.

Ivan De Vadder

Ergo: peilingen zijn in essentie speeltjes van politieke journalisten, die niet alleen willen observeren en analyseren, maar ook sturen en manipuleren. Politiek analist numero uno, VRT-journalist Ivan De Vadder, is zo’n koffiedikkijker met een gevoel voor framing.

Ivan De Vadder speelt iets te graag voor orakel, en scheurt zijn broek in de spreidstand om vriend én criticus van de Wetstraat te spelen. In de kwestie rond de fusie van Mechelen met Boortmeerbeek hadden we hem al betrapt op de troebele stelling dat het om een ‘conflict tussen ratio en emotie’ zou gaan, waarbij Bart Somers de ratio zou vertegenwoordigen, tegenover de emoties van de achterlijke dorpelingen die niet snappen wat vooruitgang is. Dat was een zeer gekleurde visie, die achteraf ook fout bleek: de ratio zei namelijk dat er helemaal geen draagvlak was voor die fusie, en dat het vooral ging om een belangenvermenging van de Mechelse titelvoerende burgemeester en de Vlaams minister van binnenlands bestuur, in één persoon, genaamd Bart Somers.

Tweestromenland

Ook inzake De Stemming komt De Vadder tot een analyse die toch wenkbrauwen doet fronsen. Zo stelt hij boudweg dat Vlaanderen een ‘tweestromenland’ is geworden, met een ‘rechts blok’, vertegenwoordigd door NV-A en VB, en een even groot ‘links blok’ van Vooruit, Groen, PVDA en… Open Vld. Dat is simpelweg een geconstrueerde realiteit van een politiek journalist die nuances opoffert aan sensatie.

Het is een feit dat de Open-VLD steeds minder het klassieke liberale gedachtengoed aanhangt, en vooral vanuit Gentse logekringen een ethisch-progressieve lijn uitzet die aansluit bij Groen en Vooruit. Met die twee partijen (plus CD&V) voert Mathias De Clercq een coalitie aan, die overigens regelmatig al ruziënd over straat rolt. Het is anderzijds ook een feit dat binnen de Vlaamse liberalen stemmen, waaronder die van Vincent Van Quickenborne, pleiten voor een rechtsere ideologische koers, terwijl het gros van de mandatarissen de partij nog altijd als ‘centrumrechts’ beschouwt.

Wichelarij

Niettemin komt De Vadder binnen deze tendensenstrijd als een deus ex machina even de blokjes ordenen, en beslissen dat rechtse liberalen maar beter van partij kunnen veranderen. Dat past in de agenda van Bart De Wever, maar het is holderdebolder politieke journalistiek, die met hoogdravende stem wordt verkondigd als een gebeitelde waarheid.

In de spektakeldemocratie zijn peilingen hét middel geworden voor de media om pseudo-verkiezingen te organiseren en zichzelf als vierde macht te kronen tot koningmaker of doodgraver. De naam zegt het ook: De stemming. Een hele industrie van journalisten, politicologen, academici en statistici en, niet te vergeten de bedrijven zelf natuurlijk die de peiling uitvoeren, vegeteert op deze surrealiteit. Dat de media de zaak organiseren én achteraf ook uitvoerig becommentariëren, maakt het tot een perfect PR-instrument.

Het is niet nodig dat soort speeltjes te verbieden, maar evenmin opportuun om ze al te ernstig te nemen. Wie er zich meer in wil verdiepen, raad ik het boek aan van Frank Thevissen ‘Het is maar een peiling – Opiniepeilingen in de media: van wetenschap tot wichelarij’. Wie verbaast het dat op de VUB, die ‘de stemming’ mee in elkaar stak, deze communicatiewetenschapper al lang niet meer welkom is?