JavaScript is required for this website to work.
Multicultuur & samenleven

Waterloo hoort niet thuis op een euromunt

Een terecht 'non'

Daniël Walraeve12/3/2015Leestijd 4 minuten

Waterloo was de triomf van reactionaire krachten, die antinationaal en antiliberaal waren. Waarom zou je dat eren met een munt? 

Aangeboden door de abonnees van Doorbraak

Dit gratis artikel wordt u aangeboden door onze betalende abonnees. Als abonnee kan u ook alle plus-artikelen lezen. Doorbreek de bubbel vanaf €4.99/maand.

Ik neem ook een abonnement

We waren nog maar net bevrijd van de 1914-herdenkingen, of daar komt de bicentenaire van 1815 al piepen. Om de Slag bij Waterloo te gedenken, wil België onder meer uitpakken met een speciale herdenkingsmunt. Maar dat ziet François Hollande dus niet zitten. In een brief aan de Europese Raad omschrijft de Franse president Waterloo als ‘un symbole négatif pour une fraction de la population européenne‘.

Het Franse verzet wordt zonder veel nadenken weggelachen. De Britse tabloidpers, nooit vies van wat jingoïsme, haalde de grote kanonnen boven om de Franse bezwaren te ridiculiseren. Waterloo wordt door de Britten gekoesterd als een historische triomf, Trafalgar in de modder. Maar ook in Vlaanderen werd al snel geschamperd over de kleinzerige Fransen, die niet graag herinnerd zouden worden aan hun smadelijke nederlaag, twee eeuwen geleden. 

Er zijn nochtans goede redenen om Waterloo een negatief symbool te noemen. Misschien zijn het niet de redenen van Hollande, die mogelijk gewoon lange tenen heeft. Maar al wie de slag wat grondiger bekijkt dan de korte ABBA-versie (‘My, my, at Waterloo Napoleon did surrender…‘) moet wel vaststellen dat er heel wat kritische kanttekeningen te maken zijn. Waterloo heeft zeker ook niet veel te maken met de Grote Europese Idealen waar de EU vandaag mee dweept. 

1) De winnaars waren geen democraten

Iedereen kent de verliezer van Waterloo, maar wie heeft er eigenlijk gewonnen? De hertog van Wellington, maar hij was maar de handlanger van een reactionair systeem: het Concert van Europa. Het Concert wou de machtsverhoudingen in Europa dirigeren. Eigenlijk was het een reactionaire club die de geest van de Franse Revolutie nog het liefst weer in de fles wilde duwen. Het beteugelen van de liberale én nationale oprispingen van de middenklasse was een prioriteit voor het Concert. 

In Frankrijk werd de Bourbon-dynastie na Waterloo gewoon weer op de troon gezet. In de naam van het internationale machtsevenwicht kwam er in heel Europa een Restauratie. In veel gevallen betekende dit dat de Napoleontische marionettenregimes vervangen werden door royalistische en antiliberale regimes – niet bepaald een kwantumsprong voorwaarts. Overigens was ook de absolutistische tsaar van Rusland co-dirigent in het Concert van Europa. 

2) Het imperialisme deed een goede zaak in Waterloo

Waterloo wordt voorgesteld als de definitieve nederlaag van de grote veroveraar Napoleon, maar in realiteit kwam het imperialisme pas na Waterloo echt in een stroomversnelling. Ook het Franse imperialisme trouwens, want na 1815 bouwde Frankrijk gewoon een tweede koloniaal imperium uit. Het Britse imperialisme werd zelfs mede door Waterloo mogelijk gemaakt – iets wat de wereld tot op vandaag tekent, en niet altijd in positieve zin. 

Het is niet eens waar dat Frankrijk na Waterloo had afgedaan. Ook na de nederlaag van Napoleon was Frankrijk de reus op het Europese continent – iets waar pas echt verandering in kwam bij de smadelijke nederlaag in de Frans-Pruisische oorlog van 1870. Op dat moment lag Waterloo al een halve eeuw achter de Europeanen. Ook na de opkomst van het Duitse Keizerrijk, bleef Frankrijk een geduchte tegenstander, die als favoriet begon aan twee wereldoorlogen. 

3) Napoleon heeft enkele grondslagen voor ons Europa gelegd

Voor we al te luid jubelen over de ondergang van Napoleon is het goed om in herinnering te brengen dat Europa veel te danken heeft aan de Corsicaan. Het is eenvoudig om Napoleon weg te zetten als de zonderling die zichzelf tot keizer kroonde en honderdduizenden de dood injoeg bij een megalomane invasie van Rusland. Maar le petit caporal heeft ook veel goeds gedaan. De impact van de Code Napoléon op ons wetboek is vrij bekend. Maar we danken ook de emancipatie van de Europese joden, rijden aan de rechterkant van de weg, de ontcijfering van het Egyptische schriftsysteem, het metriek stelsel, blikvoeding en ambulances aan Napoleon. 

De Verlichtingsidealen van de Franse Revolutie werden in Europa verspreid door de legers van Napoleon, ’the Armed Soldier of Democracy’. Zijn concordaat met de Paus legde een basis voor democratische geloofsvrijheid. Zijn lycea maakten onderwijs beschikbaar voor een breder publiek. Wellicht is dit zijn belangrijkste impact op onze geschiedenis. De erfenis van Napoleon oogt daarmee heel wat positiever en heel wat duurzamer dan de erfenis van het Concert van Wenen. 

4) Focus op de laatste slag minimaliseert alle slagen ervoor

Waterloo is met voorsprong de bekendste veldslag uit de Napoleontische Oorlogen, maar daarom niet de meest spectaculaire of de meest belangwekkende. Deze hele periode reduceren tot het laatste hoofdstuk doet onrecht aan alles wat daarvoor kwam. De veldslagen die Napoleon leverde in Italië, Polen of Egypte hebben misschien een groter effect gehad dan Waterloo zelf.

In Frankrijk ligt de klemtoon inderdaad nog altijd op de glorie en verdienste van Napoleon. Men kan dit eenzijdig vinden, maar men kan ook respect tonen voor de nationale held van een Europees kernland. Als complex historisch personage kan men Napoleon in ieder geval niet afschrijven als een soort van historische meesterschurk, noch is hij de grootste tiran uit de geschiedenis, of zelfs maar één van de twee eeuwen waarin hij leefde.   

5) Europa is niet gebouwd op nederlagen

De ontstaansmythe van het verenigd Europa steunt niet op nederlagen in de oorlog, maar op samenwerking in vredestijd. De EU is gegrondvest op de Frans-Duitse as van na de Tweede Wereldoorlog. De Europese grondgedachte is dat samenwerking de vrede bevordert. Eurosceptici zullen dit iets cynischer duiden, maar het gaat hier natuurlijk over herdenkingsmunten. Een herdenkingsmunt past in een romantische traditie en onderschrijft altijd een bepaald leitmotiv. Daarom zullen er nooit herdenkingsmunten komen met het puin van Dresden of Berlijn, ook al is het beslechten van de Tweede Wereldoorlog bepalend geweest voor Europa.

President Hollande heeft dus een punt. Als Waterloo al een symbool is, dan is het zeker geen eenduidig positief symbool. De Slag is ook zeker geen eenduidig Belgisch symbool – het is dan ook niet vanzelfsprekend dat precies België wil cashen met Waterloo. De nederlaag van Napoleon betekende voor ‘België’ vooral de vorming van het Verenigd Koningrijk der Nederlanden. Een revolutie tegen dat Verenigd Koningrijk lag aan het ontstaan van België. Misschien moet je echt wel een surrealistisch non-land zijn om breed uit te pakken met de ontstaansgeschiedenis van de staat waartegen je in opstand kwam. 

Daniël Walraeve (1988)  is het pseudoniem van een brave historicus die eigenlijk maar één onhebbelijk trekje heeft: hij is een onverbeterlijke consument van traditionele media. Elke dag leest hij zowat alle kranten en elke dag wordt hij dan weer vreselijk boos om een of ander editoriaal of ander naïef opiniestuk. Hij kan er zelf echt niets aan doen, tenzij er af en toe een stukje over plegen voor Doorbraak. Stokpaardjes zijn ideologie, identiteit en samenleven. 

Commentaren en reacties