Mag een grondwet de (politieke) realiteit zo eeuwig betonneren?
Aangeboden door de abonnees van Doorbraak
Dit gratis artikel wordt u aangeboden door onze betalende abonnees. Als abonnee kan u ook alle plus-artikelen lezen. Doorbreek de bubbel vanaf €4.99/maand.
De verkiezingen in België in 2006, 2007, 2009 en 2010 waren ongrondwettig. De laatste wegens de niet-splitsing van B-H-V en de anderen door een arrest van het grondwettelijk hof waarin de kieswet in strijd bleek met de grondwet. Aftredend premier Yves Leterme (CD&V) kaderde dat op zijn Belgisch: ‘De verkiezingen zijn legaal, maar tegen de grondwet‘. Zo simpel kan politiek zijn. Leterme werd niet opgepakt door de federale politie.
We kunnen nog meer voorbeelden aanhalen waarbij Belgische politici de grondwet aan hun laars lapten, neem nu de invoering van het enkelvoudig algemeen stemrecht of het lidmaatschap van de EGKS en de EEG. Wie meer voorbeelden wil, kan altijd Sleutels tot ontgrendeling lezen van Hendrik Vuye en en Veerle Wouters. ‘Grondwetsschendingen maken integraal onderdeel uit van het staatsrecht. Dit zijn momenten van feitelijke machtuitoefening.’ (p63) Dat is ongeveer hetzelfde als wat Leterme zei.
Spanje heeft olie op het vuur gegoten
Ik breng die Belgische voorbeelden aan omdat ik daar spontaan aan denk bij de discussie over het Catalaanse referendum. Yves Leterme zou dat ‘legaal maar ongrondwettelijk’ noemen. De kwestie daagt ons uit. Wat moeten we daarvan denken? Er is een kant die het zeer pragmatisch bekijkt. De redenering is dan dat door de onafhankelijkheidsbeweging categoriek af te wijzen, Spanje olie op het vuur gegoten heeft. Ze hadden de schade kunnen beperken door het referendum toe te laten en vol in de kiesstrijd te stappen (met de gekende angststrategie tegen secessie). Ik meen dat die analyse juist is.
Heeft iemand een idee hoe ze in Catalonië de geest terug in de fles willen krijgen? Toch niet door Erdoganse maatregelen zoals het vervolgen van honderden burgemeesters? Vergelijk de geschiedenis van het Schotse en het Catalaanse referendum. De aanpak van Londen resulteerde in een nipte winst voor de unionisten. Terwijl de confrontatieaanpak van Madrid enkel meer Catalanen naar de ‘Si’ lijkt te drijven.
Moet politiek zich opsluiten in juridische kader?
Maar naast die pragmatische aanpak is er ook een principiële kwestie. Moet de politiek zich opsluiten in het juridische kader, of moet het juridische zich buigen naar de (politieke) realiteit? Blijkbaar zijn daar verschillende tradities in. Vandaar dat het onmogelijk is om een internationaal juridisch sluitend draaiboek voor secessie op te stellen.
Wapengekletter?
Vandaag hoor ik velen beweren dat de Catalanen maar binnen de wet moeten blijven. Oké, maar de consequenties van dat standpunt zijn verregaand. Een grondwet zoals de Spaanse die enkel de Spaanse natie erkent op haar grondgebied, maakt een afscheiding onmogelijk (er zijn namelijk in de wereld wel grondwetten waarin de mogelijkheid tot secessie is opgenomen), ook als daar een democratisch draagvlak voor bestaat. Mag een grondwet de (politieke) realiteit zo eeuwig betonneren? Wat dan met onze democratische waarden? Wie dat verdedigt, moet trouwens aanvaarden dat België nooit tot stand mocht zijn gekomen. Dat was niet voorzien in de wetten van het Verenigd Koninkrijk. Of kan een secessie dan per consequentie enkel als die gepaard gaat met wapengekletter?
Catalonië heeft er alles aan gedaan om in dialoog te gaan met Madrid. Die hebben tot 19 keer een overleg over een democratische weg naar een referendum over zelfbestuur afgewezen. Wat in Catalonië gebeurt, is het gevolg van een democratisch proces, ze hebben daarbij geen geweld gebruikt en ze hebben niet geprobeerd om de grenzen te wijzigen.
Waar ligt dan het probleem? Is dat enkel en alleen dat de mogelijkheid tot secessie niet in de Spaanse Grondwet staat? Het plebisciet is er nog voor de eigenlijke grondwetsschending. Zo koosjer is het in België zelfs nooit gegaan. Er bestaan geen puur juridische onafhankelijkheidsverklaringen, dat is telkens een politieke beslissing, en die kleurt meestal buiten de lijntjes. In onderlinge overeenstemming als het kan, anders als het moet. In Catalonië gaat het niet eens over een secessie enkel over een referendum over de mogelijkheid daartoe.
Spanje neemt nu disproportionele maatregelen tegen de organisatie van een referendum in Catalonië: journalisten komen op een zwarte lijst, parlementsleden worden vervolgd voor hun stemgedrag, er zijn huiszoekingen en intimidaties, leidende ambtenaren worden opgepakt, ministers en kabinetten doorzocht, de facto wordt de deelstaat onder curatele geplaatst, het zijn geen tekenen van een volwassen democratie. De politieke benoemingen in het Spaanse Grondwettelijke Hof zijn trouwens ook geen bewijs van een evenwicht tussen de machten. In een volwassen democratie erken je de roep om te mogen beslissen door burgers en je stapt met open vizier én argumenten het debat in, in plaats van een democratische besluitvorming te verbieden, te criminaliseren en met staatsgeweld te proberen verhinderen.
De strijd in Catalonië gaat ook ons aan, het is de fundamentele keuze over wie mag beslissen: de hoofdstad of de burger. Ik zie de politieke besluitvorming graag zo dicht mogelijk bij de burger. We moeten ons als Europese burgers verenigen om onze politici ertoe te verplichten de druk te verhogen op Spanje zodat de Catalaanse burgers kunnen stemmen. Ten tweede hoop ik dat we dan als democraten de uitslag van de stemming aanvaarden. Want of Catalonië onafhankelijk wordt, hangt niet alleen van de uitslag van het referendum af, maar ook van de reactie daarop van Spanje en de internationale gemeenschap. Zullen de hoofdsteden zoveel democratie van burgers goedkeuren? En wat zal de Belgische regering doen? Hopelijk zal ze zich niet verstoppen achter Europa of de VN, maar zelf kiezen voor de burger, voor de democratie en voor Catalonië. Ik ben benieuwd.
Pieter Bauwens is sinds 2010 hoofdredacteur van Doorbraak. Journalistiek heeft hij oog voor communautaire politiek, Vlaamse beweging, vervolgde christenen en religie.
