Wij zijn allemaal kinderen van de Holocaust

Vanaf vanavond, 28 april, verschijnt op Canvas de nieuwe reeks Kinderen van de Holocaust. Daarin vertellen twaalf Joodse getuigen over het leed dat henzelf en hun familie is aangedaan in de Holocaust. Deze reeks komt niets te vroeg. Wie probeert van enkele van de 25.000 Joodse gedeporteerden uit België een naam en een verhaal te vinden, moet pijnlijk vaststellen dat er weinig voorhanden is. De poging van Canvas om deze lacune in onze collectieve herinnering te dichten is toe te juichen. Dat deze reeks echter pas komt na Kinderen van de collaboratie (2017) en Kinderen van het verzet (2019), is kenschetsend voor onze omgang met de Jodenvervolging.

Bekend

‘Alweer? Het verhaal is toch al bekend?’, was de eerste reactie van historicus en documentairemaker Luckas Vander Taelen, toen een tv-recensent hem vroeg om iets te maken over de overlevers van de Holocaust. Na de eerste gesprekken met informanten, stemde hij toe en het leverde de indrukwekkende film De Laatste Getuigen op die in 1991 op VTM werd uitgezonden.

Zijn reactie komt mij en wellicht vele anderen bekend voor. Zo herinner ik me de lessen over de Holocaust in het middelbaar. Het onderduiken, de Jodenster, Anne Frank, het lijden, de gaskamers, Auschwitz. Deze verhalen van onrechtvaardigheid, lijden en onmenselijkheid hebben op mij en ongetwijfeld ook op mijn klasgenoten een blijvende indruk nagelaten. Na ze jarenlang en herhaaldelijk opnieuw aangehoord te hebben, dacht ik dat ik alles wist van de Jodenvervolging. Het verhaal was gekend.

Als ik nu terugkijk op deze lessen, voel ik een vaag gemis. Er waren 6 miljoen Joden vergast, maar wie waren ze? Ik kon geen enkele naam noemen. Wat we hadden geleerd, waren uiteindelijk abstracte beschrijvingen van kwaadaardige daders die weerloze slachtoffers mishandelden en lieten omkomen in gaskamers. Het medelijden mocht starten. Maar medelijden met wie? De feitelijke, individuele slachtoffers kregen geen gezicht of naam en dat gebeurt nog steeds te weinig. Bovendien worden de gebeurtenissen altijd verteld vanuit het standpunt van de daders of van wie hen geholpen heeft. Bij het onderduiken bijvoorbeeld. De Joden zelf deden niets, zo lijkt het. Hen werd altijd iets aangedaan. Alsof ze enkel de bijrol mogen spelen. De tweede viool. Zelfs in hun eigen verhaal.

Kazerne Dossin

Een andere aanpak hanteert Kazerne Dossin van waaruit 25.000 mensen zijn gedeporteerd. Opiniemakers die menen de jeugd de les te moeten spellen over gebrek aan kennis van hun wortels en cultuur, moeten er na de corona-maatregelen zo snel mogelijk een bezoek aan brengen. Door individuele slachtoffers met hun unieke ervaringen voor het voetlicht te brengen, ontstaat een echter en menselijker beeld van de gruwelijke gebeurtenissen. Ik werd bij mijn eerste bezoek vorig jaar bij de keel gegrepen door de vergeelde foto’s. Ze deden me denken aan de oude foto’s van mijn eigen familie. Ik las de namen en de verhalen die bij de foto’s hoorden. Vaak ging het om Antwerpenaren die bij een van de razzia’s gewelddadig uit hun huis werden gehaald en nooit teruggekeerd zijn. Ik las over de medewerking die het Antwerpse stadsbestuur en het politiekorps hierbij verleend hadden.

Toen las ik de straten waar de razzia’s, vaak ’s nachts, werden uitgevoerd: Kroonstraat, Bleekhofstraat, Vander Meydenstraat, Provinciestraat. Dit zijn de straten in Borgerhout waar ik dagelijks doorheen wandel. Ik kon mijn ogen niet geloven. In sommige straten had ik zelfs gewoond als kind. Waarom had niemand me dit ooit verteld? Het werd me snel duidelijk dat ik maar weinig wist van de Jodenvervolging.

Iedereen die woont en werkt in steden als Antwerpen, Brussel, Luik of Charleroi (een groot deel van de Belgen dus) passeert zonder het minste besef dagelijks langs plekken waar hetzelfde of gelijkaardige dingen gebeurd zijn. Hopelijk brengt Kinderen van de Holocaust hier verandering in. Het gebrek aan maatschappelijke aandacht dat deze episode van onze recente vaderlandse geschiedenis krijgt is namelijk stuitend en niet te rijmen met de nabijheid, zowel in tijd als locatie, van de gebeurtenissen. Onze land- en stadsgenoten van weleer verdienen beter.