‘De mythe rond 1302 ligt in coma’, schreef Paul Goossens in De Standaard. De gewezen hoofdredacteur van De Morgen rekent in zijn column af met ‘de Vlaamse stichtingsmythe’, die steeds weer wordt gebruikt om tot ‘een homogene natie’ te komen. Wat overblijft is ‘een rauw sociaal conflict over graaizucht en collaboratie’. Ook met het volkslied van de Vlamingen – De Vlaamse Leeuw – wordt afgerekend. Het wordt tijd om ‘de infantiele, masculiene metaforen te dumpen’. Tussen de regels door verwijst Goossens nog eens naar de ontsporingen van de Vlaamse Beweging tijdens de twintigste eeuw.

De ‘trigger warning’ van Goossens past niet toevallig in de strategie van de wokebeweging. Trigger warning is een expliciete waarschuwing voor aanstootgevende denkbeelden. Paul Goossens maakt het hele emancipatieproces van Vlaanderen verdacht. Wie voor meer Vlaamse autonomie is, moet zich verantwoorden over zijn keuze. Vlaams-nationalisten moeten uitleg geven over het verleden, over de slag aan de Groeningekouter, over de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kiezen voor meer Vlaanderen, is een daad van egoïsme en navelstaarderij. Goossens krijgt een vrijgeleide om heel erg eenzijdig op het emancipatiestreven in te zoomen en bijzonder negatieve morele kwalificaties te hanteren.

Revolutie per taal

Ook Stijn Baert mocht ondervinden wat het is om gecanceld te worden. ‘Je wordt in de marge van het debat geduwd, omdat men je discours niet aardig vindt’, ventileerde hij bij Pal Nws. De wokebeweging wint aan belang omdat het ‘een revolutie per taal is. Activisten lanceren termen waarvan niet onmiddellijk duidelijk is wat er op tegen kan zijn. Ze klinken eigenlijk heel schappelijk, waarop beleidsmakers en bestuurders er zich achter scharen. Daardoor worden radicale ideeën mainstream’, waarschuwt de Nederlandse filosoof en publicist Sebastien Valkenberg. Niettegenstaande de woke-beweging schijnbaar uit enkele activisten bestaat, is ze bijzonder succesvol.

Bij de opening van het academiejaar waarschuwde Luc Sels, de rector van de KU Leuven, voor activistische militanten die bepalen wie wat mag zeggen, en vooral wat níét meer gezegd mag worden. Ook Fouad Gandoul, opiniemaker en schrijver, ziet het debat toxisch worden. ‘Iemand cancelen omdat die wit of minder zwart is, is waanzin. Het is je reinste kaakslagactivisme. En hypergevaarlijk. Want een systeem waar iemand wordt afgerekend op biologische markers kennen we al: fascisme.’

Cancelculture is zelden expliciet

Zelden verloopt het cancelen van politici, academici of onderzoekers zo openlijk als bij Stijn Baert. Veelal gebeurt dit onder de radar. Achter de rug ontwikkelt er zich een netwerk met de bedoeling om de betrokkene te isoleren. Ruud Koopmans – hoogleraar sociologie en migratie aan de Berlijnse Humboldt-universiteit en onderzoeksdirecteur aan het Wissenschaftzentrum – legde daarvan onlangs een getuigenis over af. Sinds zijn boek ‘De crisis in de islamitische wereld’ verscheen, wordt hij nog heel zelden voor lezingen aan universiteiten uitgenodigd. ‘Het probleem is dat dit één van de weinige voorbeelden is waarbij de cancelculture expliciet wordt, meestal verloopt het veel subtieler’, getuigt Koopmans. ‘Je wordt helemaal niet meer uitgenodigd.’

Ook over zijn onderzoek over ‘De rol van religieuze schriften bij de legitimatie van geweld’ ondervond hij heel veel hinder. Het duurde jaren voor hij zijn onderzoek kon publiceren. ‘Het gevaar komt vooral van het intimiderende, zelfcensurerende effect van de cancelculture.’ Het openlijk intimideren en het ontslaan van academici als activistische vorm is eerder zeldzaam. ‘Macht wordt ook uitgeoefend door niet-beslissingen: lezingen waarvoor niemand werd uitgenodigd; papers die nooit werden gepubliceerd; onderzoeken die niet gefinancierd werden…’, getuigt Koopmans. ‘De inperking van het zegbare leidt tot de inperking van het denkbare.’

Daardoor worden academici en publicisten voorzichtiger en laten ze steeds minder het achterste van hun tong zien. Ook Maarten Boudry waarschuwde in het verleden voor deze tendens aan de UGent. Ook de sociale wetenschapper Laurens Buijs dreigt aan de Universiteit van Amsterdam gecanceld te worden. Zijn onderzoek over de oververtegenwoordiging van Marokkaans-Nederlandse jongens bij anti-homogeweld levert hem al jaren problemen op. Toen hij durfde te twijfelen aan het bestaan van ‘non-binariteit’ haalde hij zich de woede van de goegemeente op de hals. ‘Door mijn stellingname tegen non-binaire gender krijg ik het verwijt dat ik me heb laten opjutten door populistische sentimenten tegen LHBTI’, twitterde hij.

De drie gezichten van de macht

In zijn theorie over de ‘Drie gezichten van de macht’ beweert de Britse politicoloog en socioloog Steven Lukes dat de beslissingsbevoegdheid van bestuurders de meeste openbare is. Maar er is ook een niet-beslissingsbevoegdheid die de agenda in debatten en gevoelige kwesties bepaald. Sommige onderwerpen worden niet aangekaart omdat ze te gevoelig zijn, zoals bijvoorbeeld de torenhoge criminaliteit bij de zwarte bevolking in de Verenigde Staten. Maar daarnaast is er de ideologische macht die de gedachten van mensen grondig kan beïnvloeden waardoor mensen dingen zeggen en doen die tegengesteld zijn aan hun eigen belang.

Een mooi voorbeeld vormt de afbouw van kernenergie in ons land op basis van ideologische redenen, terwijl iedereen weet dat we daardoor zwaar in de problemen komen. Slavernij wordt door de eigen media en academici als een gevolg van de blanke superioriteit voorgesteld, maar de islamitische en Afrikaanse slavernij blijft onbespreekbaar. De woke-beweging heeft de ideologische macht om agenda’s te bepalen en beslissingsbevoegdheden van bestuurders te beïnvloeden. Het opengrenzenbeleid van deze regering is daar een voorbeeld van.

Gelukkig komt er met hypatia-academia vanuit de academische wereld een tegenoffensief van professoren met verschillende ideologische achtergronden. Woke wordt voorgesteld als goed bedoeld, maar dat onschuldig lijkende concepten tot grote gevolgen kunnen leiden, ondervonden de Trojanen als geen ander.