Zoeker van de ‘blauwe bloem’

Op weg naar vrienden in Leipzig, in de Duitse deelstaat Sachsen, hield ik in augustus 2014 halt in Weißenfels. Een stil stadje aan de voet van een vervallen barokslot, een stadje ook waar nogal wat huizen aan verkrotting blootgesteld zijn, van die mooie burgerhuizen ook uit de Gründerzeit, de gouden jaren van het negentiende-eeuwse Duitsland. Even kwam de herinnering weer naar boven aan mijn bezoekjes aan de Duitse Democratische Republiek (DDR), de staat die aan een ‘socialistische toekomst’ timmerde. Na de Duitse eenmaking, nu 24 jaar geleden, zwiepte een transformatieproces over het oostelijke deel van Duitsland. Fabrieken werden geprivatiseerd of opgedoekt, honderdduizenden mensen verloren hun werk, en ook al waren vele van hen geen aanhangers van het ‘real existierender Sozialismus’, toch ging met de DDR ook een deel van hun biografie verloren.

Vandaag de dag oogt oostelijk Duitsland even ‘opgepoetst’ als het westelijke deel. Asfalt verving klinkers, frisse kleur verdrong in de steden grauwe façade. Grote steden als Leipzig en Dresden bloeiden weer op, kleinere als Weimar en Görlitz ontpopten zich tot toeristische parels. Toch is het niet overal rozengeur en maneschijn. Professor Jörg Roesler, een van de meest gerenommeerde specialisten op het vlak van economische geschiedenis, bestempelde Oost-Duitsland als een mix van ‘High Tech en Mezzogiorno’.[i] Grotere centra doen het uitstekend, andere meer afgelegen regio’s verkommeren en kennen een leegloop. Weißenfels ligt ietwat ‘im Abseits’. Vele plaatselijke fabrieken sloten na de ‘Wende’ de poorten, de werkloosheid klom de hoogte in, investeringen bleven uit. Het stadje stond al lang op mijn verlanglijstje, want Friedrich von Hardenberg alias Novalis (1772-1801), de grote dichter van de Romantiek, blies er zijn laatste adem uit. Zoals mijn vrienden uit Leipzig zeiden: Weißenfels teert op de wereldroem van Novalis. De stilte van een stad die niet door moderniseringswaan wordt geteisterd heeft ook haar charme. ’s Nachts dwalen door de verlaten straten en begrijpen waarom Novalis de dichter is van ‘Hymnen an die Nacht’, de zoeker van de ‘blaue Blume’ als verzinnebeelding van de romantiek. In een uithoek van het kerkhof van Weißenfels staat het borstbeeld van de jong gestorven dichter. Bij de aanblik ervan overvalt je een zekere weemoed.

In het ‘Vlaanderen van weleer’ was Novalis nog een begrip. Of zoals dichter en hoogleraar Erik Spinoy terugblikkend op zijn collegetijd in de jaren ’70 van vorige eeuw vaststelt: ‘De literaire voorkeuren waren er passend wereldvreemd en schöngeistig, met onder meer een voorliefde voor Duitse romantici als Hölderlin en Novalis.’ Maar Novalis blijft inspireren. Zijn uitspraak ‘Die poesie ist das echt absolut Reelle. Dies ist der Kern meiner Philosophie: “Je poetischer, je wahrer”‘, doet dichter en gewezen journalist Erik Verstraete verzuchten: ‘In een onzalige, compleet materialistische en onpoëtische tijd als de onze kunnen zelfs dichters dat niet meer begrijpen.’

(Deze mijmering verscheen als voorwoord in ADVN-Mededelingen nr. 46)

[i] Jörg Roesler, Zwischen High-Tech und Mezzogiorno. Ostdeutschlands ungewisse Zukunft, in: Utopie Kreativ, H. 83 (September) 1997, p. 34-41