‘Zorg’ op de huid van de mensen

In Nederland worden de gemeenten per 1 januari 2015 verantwoordelijk voor een groot deel van de zorg voor ouderen, gehandicapten, chronisch zieken, voor jeugd en mensen die moeilijk aan werk komen. Hiervoor worden miljarden euro’s overgeheveld van de Rijksbegroting naar de begrotingen van de gemeenten. Het is voor de gemeenten een enorme uitbreiding van hun taken en bevoegdheden. De uitgaven van de 403 gemeenten in Nederland zullen vanaf 1 januari aanstaande voor meer dan de helft naar ‘de zorg’ gaan. Het gaat hierbij om zorg voor kwetsbare burgers: om ouderen die hulp nodig hebben, om jongeren met extra begeleiding en om volwassenen met een achterstand op de arbeidsmarkt. Het is een fundamenteel andere aanpak. De verzorgingsstaat wordt omgevormd naar een participatiesamenleving. Mensen zijn samen met hun sociale omgeving, hun netwerk, verantwoordelijk voor hun eigen leven. De overheid heeft hierbij slechts een facilitaire taak. ‘Zorg’ is de verantwoordelijkheid van de mensen zelf. Zorgen voor elkaar – de participatiemaatschappij – is het nieuwe uitgangspunt.

Gelukkig voor de Rijksbegroting kan deze omvorming gepaard gaan met een enorme bezuiniging. Volgens ramingen zal er zo’n 1,5 miljard euro minder uitgegeven worden.

Het nieuwe beleid is geregeld in drie raamwetten: de Participatiewet, de Jeugdwet en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Wmo.

Het doel van de Participatiewet is mensen met een arbeidsbeperking meer kansen op de arbeidsmarkt te bieden. In de Jeugdwet wordt alle ondersteuning, hulp en zorg bij het opgroeien en opvoeden van jongeren geregeld. De Wmo maakt het mogelijk dat zoveel mogelijk mensen die ondersteuning en zorg nodig hebben thuis kunnen blijven wonen. Het gaat hierbij om ouderen, gehandicapten of mensen met psychische problemen. De gemeenten worden hiervoor verantwoordelijk omdat ze beter dan de landelijke overheid op de hoogte zijn van de behoeften van hun burgers. ‘Zorg’ op de huid van de mensen, dus.

Hoewel de Eerste Kamer vanwege de tijdsdruk nog wat tegensputtert – een wetsvoorstel wordt pas wet nadat de Tweede en de Eerste Kamer het voorstel hebben aangenomen en nadat het in het Staatsblad is gepubliceerd – ziet het er naar uit dat de benodigde wetten per 1 januari 2015 kunnen worden ingevoerd.

De Participatiewet ligt bij de Eerste Kamer en zal nog voor het zomerreces behandeld worden. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel al goedgekeurd. Inmiddels hebben de regeringspartijen VVD en PvdA een akkoord gesloten met de sociaal-liberale D66, en de protestantse partijen ChristenUnie en SGP waardoor een meerderheid van de Eerste Kamer voor het wetsvoorstel zal stemmen.

De Jeugdwet is al in het Staatsblad gepubliceerd.

De Wmo is op 24 april door de Tweede Kamer vastgesteld en wordt met voorrang bij de Eerste Kamer ingediend.

Voor de mensen die zorg nodig hebben zal er veel veranderen. In de oude situatie werden hun behoeften vastgesteld op basis van een keuring. Na 1 januari zal dit in een zogenaamd ‘keukentafelgesprek’ met een ambtenaar worden vastgesteld. Ambtenaren gaan de mensen persoonlijk bezoeken met vragen als: Wat is uw behoefte? Wat kunt u nog? Wat kunt u zelf regelen? Wat kan uw netwerk doen? En uw partner?  En waar wonen uw kinderen? Op basis van inkomen en eigen vermogen wordt hierna de eigen bijdrage vastgesteld. En, of er wellicht vrijwilligerswerk gedaan kan worden om iets terug te doen voor de gemeenschap.

De onzekerheid bij velen is groot. Niet alleen bij de mensen die het aangaat maar ook bij de gemeenten. In veel gemeenten weet men niet om hoeveel mensen het gaat en, wat wellicht nog belangrijker is, hoe ze deze taken handen en voeten moeten geven. Hoe ze dit allemaal moeten organiseren. In het overleg met D66, CU en SGP heeft de regering 200 miljoen extra toegezegd voor langdurige zorg. Hiermee heeft ze zich verzekerd van de steun van deze oppositiepartijen in de Eerste Kamer. De brancheorganisatie Zorgverzekeraars had om uitstel gevraagd, maar dit is door de regering van de hand gewezen. ‘Uiteindelijk gaat het maar om één ding,’ zei oud-minister Rouvoet (CU) die voorzitter van de brancheorganisatie is, ‘weten de mensen na 1 januari welke zorg ze van wie vergoed moeten krijgen? Dat kan niet als je alles tegelijk verandert.’

Bij de VNG, de Vereniging Nederlandse gemeenten, zijn ze er echter van overtuigd dat de invoering niet tot grote problemen zal leiden.