Denkers van rechts – nu in promotie
Arnold Heumakers bespreekt een aantal foute denkers van rechtse, al dan niet fascistische signatuur. Tegelijk houdt hij een pleidooi voor een ‘methodisch pessimisme’:een heldere ontnuchtering, zowel tegenover de foute ideologieën van weleer als tegenover de heersende, dominante ideologische opvattingen van vandaag.
De verlichting: ze blijft als een vastgeroest idee-fixe in ons Europees cultureel gedachtegoed geworteld. We vergeten gemakkelijksheidshalve en — ten dele — onbewust dat ook de romantiek deel uitmaakt van ons denken, net als ideologische mengvormen als fascisme en nationaalsocialisme. Kapitalisme, neoliberalisme, liberale democratie hebben veel van hun glans verloren: de kritiek op deze vormen komt uit verschillende en vaak onverwachte hoeken. Hoe moet dat verder in deze onzekere toekomst?
Het nut van foute denkers
In Langs de afgrond bespreekt Arnold Heumakers op indringende wijze een aantal foute denkers van rechtse, al dan niet ‘fascistische’ signatuur. Het nut van foute denkers is de ondertitel, al haast de auteur zich om het eerder te benoemen als ‘de discrete charme van het foute denken’ ter rechterzijde van het politieke spectrum. Dat zijn de denkers die zich bewust waren van de tragische aspecten van het leven, waarbij de ratio niet altijd alles bepalend was. Die aandacht ontaardde weleens in oorlogszuchtige, nationalistische, autoritaire, antisemitische vormen. Fout dus!
Ook al noemt hij het verbazend dat men het communisme zelden ‘fout’ noemt. De misdaden begaan in naam van het marxisme-leninisme worden wel vaker geminimaliseerd.
Verscheurd
De moderne westerse mens is volgens Heumakers fundamenteel verscheurd tussen verlangen naar verlichting en romantische antiverlichting. Die verdeeldheid, zegt de auteur, loopt dwars door ons. Het zogenaamde goede denken beïnvloedt het foute en vice versa. Schematische indelingen leiden tot ideologische ‘eenzijdigheid’ en ‘blinde vlekken’. Er zit met name een dode hoek in de liberale democratie, waarin zorgeloos optimisme de maakbaarheid van de samenleving naar voren schuift zonder rekening te houden met de realistische schaduwkanten van het leven.
Daarom pleit Heumakers voor een ‘methodisch pessimisme’. Geen pure of oneindige uitzichtloosheid maar een heldere ontnuchtering, zowel tegenover de foute ideologieën van weleer als tegenover de heersende, dominante ideologische opvattingen van vandaag. Dat maakt het boek meer dan interessant.
De strijd vormgeven
Foute denkers, zo meent de auteur, dagen uit tot kritische empathie waardoor ‘de methodische pessimist’ zijn weg langs de afgrond kan vervolgen. Het leven is fundamenteel tragisch — ook daarover moeten we nadenken. Dat tragische impliceert echter dat men ook weleens in die afgrond valt of erin wordt geduwd. Het gevaar bestaat dat de methodologische pessimist meent daaraan te ontkomen.
Heumakers concludeert dat ‘vrijwel alle foute denkers ervan uitgaan dat vijandschap, strijd, oorlog, tot de fundamentele, onsterfelijke, haast eeuwige eigenschappen van het leven behoren’. De vraag is dan hoe die strijd een vorm moet krijgen…
Promotie
In zijn recensie elders op Doorbraak, noemt Frans Crols dit boek ‘Een goudmijn’. Wie zijn politiek correcte gemoedsrust wil kietelen, hij leze dit prachtige boek.’ Vorige week raakte bekend dat het boek genomineerd is voor de Socrates filosofiebeker 2021.
Alvast veel verhelderend leesplezier!
De redactieploeg van Doorbraak bestaat uit een grote groep redacteuren. Standpunten en andere artikelen kunnen verschijnen als "De Redactie". Uiteraard betekent dit niet dat al onze redacteuren per definitie aan deze standpunten gebonden zijn.
Rik Torfs is eregast op het sponsordiner van Doorbraak.
