Met ervaren gidsen door het Europees doolhof

De titel van het boek van Tijn Sadée en Bert van Slooten over de Europese Gemeenschap: ‘Het Brusselse moeras‘ is wellicht een commerciële keuze omdat dit een smeuïge aanklacht laat vermoeden tegen schandalen en mistoestanden. En dat is het ook, maar dan ook weer niet. Maar het is vooral veel meer dan dat. En zowat het meest leesbare en instructieve boek in ons taalgebied over Europa sinds lang.

Labyrint

In ‘Het Brusselse moeras’ staat veel te lezen over wat er verkeerd loopt in het Europese labyrint, maar geen van de verhalen is geschreven met een giftige pen. Of, met ongenuanceerde agressiviteit zoals die in Engelse tabloids te vinden is. Sadée en van Slooten weten waarover ze spreken en ze doen dat goed, zoals het hoort. Met een kritische blik, die de afstandelijkheid van de objectieve waarnemer combineert met de kennis van de ingewijde.

Bovendien hanteren de auteurs, die jarenlang berichtten over Europa, een directe, ongecompliceerde stijl. Die stijl vereist geen voorkennis, maar legt de geïnteresseerde lezer wel snel de essentie van vaak complexe situaties uit. Ze maken de ondertitel van hun werkstuk waar en bieden inderdaad een uitgebreide blik ‘achter de schermen van de macht in Europa’.

In een dertigtal korte hoofdstukken hebben Sadée en van Slooten het over: ‘De ijdele topdogs, de binnenwippers, de getergde idealisten, de stagiaires en de politieke sjacheraars, allen levend onder de rook van het Berlaymont. Dat is het Europese commissiegebouw, waar de macht zetelt.’

Rivier van Bloed

Het is al een wonder dat de Europese Unie bestaat. Dat zoveel landen na eeuwen tot de bevinding gekomen zijn om overleg te verkiezen boven bloedige oorlogen blijft het grootste politiek mirakel van de vorige eeuw. Dat heroïsche verhaal kan natuurlijk niet genoeg verteld worden.

Maar nu generaties opgroeien die de wereldoorlogen enkel van horen zeggen kennen en voor wie Europese Erasmus-opleidingen een evidentie zijn, kunnen no-nonsens boeken zonder moraliserende ondertoon zoals ‘Het Brussels Moeras’ een goede introductie en zelfs handleiding zijn.

Misschien zouden de auteurs een Franse versie van hun boek cadeau moeten doen aan de burgemeester van Straatsburg. Die verdedigde tegenover hen met trillende stem de rol van haar stad als Europese hoofdstad met het beeld van de Rijn nu als een vreedzame grens met Duitsland. Dat in tegenstelling tot de ‘rivier van bloed’ van vroeger.

De lezer begrijpt natuurlijk dat het haar in de eerste plaats om te doen is om de belangen van de tweede Europese hoofdstad te verdedigen en dat ze met haar emotionele taal vooral de exuberante kost van de maandelijkse verhuis van het Europese Parlement wil toedekken. Dat soort hypocriete peptalk wordt door Sadée en van Slooten ongenadig doorprikt.

Erdogan

Natuurlijk is de Europese Unie een slangenkuil. Het boek schetst de strijd van stagiaires en medewerkers die hoe dan ook het ‘golden ticket’ willen veroveren. De vaste benoeming en carrière die wachten na het succesvolle concours. Het komt er op aan hard te werken maar ook de juiste mensen te ontmoeten in de cafés en restaurants van het Brusselse Luxemburgplein, PLUX genoemd in Eurospeak.

Vrij vernietigend is het beeld dat de auteurs opvoeren van het ruziënd koppel Ursula ‘VDL’ von der Leyen en Charles Michel, respectievelijk voorzitter van de Commissie en de Raad. Beiden gekozen omdat ze vooral ‘onbeduidende en dienende figuren’ zijn. Ze gunnen elkaar niets en proberen in de eerste plaats de andere voor te zijn, als politici die zich op een obsessieve manier groot willen voordoen, maar te korte beentjes hebben.

Het voor VDL vernederende stoel-incident bij de Turkse president Erdogan was door de diensten van Michel opgezet en had het niets met seksisme maar alles met machtsstrijd te maken, schrijven Sadée en van Slooten. ‘Michel laat geen gelegenheid voorbijgaan om VDL te laten zien wie volgens hem de echte baas is.’

Zuckerberg

De hoofdstukken over werk en invloed van de lobbyisten zijn ontluisterend. Liefst 30.000 mannen en vrouwen zijn actief in Brussel als ‘binnenwippers’ zoals ze genoemd worden, omdat ze de deuren van Parlement en Commissie opengooien voor industriële en andere belangengroepen.

Daar is heel veel geld mee gemoeid. Zo een miljard euro per jaar wordt besteed aan pogingen om Europese beslissingen te beïnvloeden. De grote farma-groepen gaven 36 miljoen uit om de patenten op vaccin te laten beschermen. Met succes.

Schandaal

Parlementairen staan niet altijd even recht en sterk in hun schoenen als ze benaderd worden. Bij het zogenaamde ‘lobbygate-schandaal’ bleken vier leden van het parlement bereid geld te aanvaarden van journalisten die zich voor genereuze lobbyisten lieten doorgaan. Sadée en van Slooten maken zich ook vrolijk over fiere leden van het Parlement die er niet in slaagden één belangrijke vraag te stellen aan Facebook-baas Zuckerberg, maar achteraf wel vochten om met hem op de foto te staan.

De auteurs houden het niet bij anekdotes. Ze onthullen ook toestanden en situaties die weinig gekend zijn, zoals bijeenkomsten van medewerkers van de landbouwministers, die zich in alle discretie buiten alle officiële Europese instanties afspelen. Hier wordt in het verborgene de besteding van het belangrijkste deel van het EU-budget bepaald. Op geen enkel ander domein zou dit getolereerd worden, schrijven Sadée en van Slooten .

Worstenfabriek

Dat het duo wel degelijk heel goed weet hoe de Europese machine draait, blijkt uit hun uitermate instructief hoofdstuk over ‘De Worstenfabriek’. Daarmee bedoelen ze de lange arbeid achter de Europese besluitvorming, die door harde werkers ver van de schijnwerpers gebeurt. De ‘permanente vertegenwoordigers’ (PV’s), de topdiplomaten die elk land afvaardigt, spelen daarin met hun directe medewerkers een rol waarover haast nooit gepraat wordt.

De Europese Unie zou nooit kunnen functioneren zonder de persoonlijke contacten tussen de PV’s van elk land. Zonder hun kennis zijn de meeste ministers reddeloos verloren in de complexe Europese besluitvorming.

Met doordachte diplomatie heeft ook het specifieke Europees taalgebruik alles te maken. Het creatief omgaan met taal is soms een adequate manier om belangrijke ideeën in teksten binnen te smokkelen op een manier die voor iedereen aanvaardbaar is of althans aan alle betrokken partijen die indruk geeft. Toen Nederland dwars lag bij het invoeren van ‘Eurobonds’ werden die niet vernoemd in het besluit. Maar er stond wel dat er zou nagedacht worden over innoverende financiële formules. De auteurs citeren een anonieme topdiplomaat: ‘De deal is er bijna, we hebben alleen nog wat taal nodig!’

Verhofstadt

Voor Belgische lezers is het hoofdstuk over Guy Verhofstadt boeiend en vermakelijk. Hij wordt voorgesteld als een bijzonder gedreven parlementair die zich bij wijlen door zijn passie laat meeslepen. Zoals toen hij op het Maidanplein in Kiev uitriep dat Europa Oekraïne nooit in de steek zou laten. Uiteraard een loze belofte, waarvan Verhofstadt ook wel wist dat de Europese Unie ze nooit kon waarmaken.

De auteurs hebben het over zijn momenten van scherp inzicht, zoals toen hij het al in 2012 had over het gevaar van een ‘Brexit’. Zijn poging om de Italiaanse Vijf Sterren-beweging van Beppe Grillo bij de liberale fractie te halen, was echter een fatale misrekening die de Europese ‘magie’ van Verhofstadt volgens Sadée en Van Slooten voorgoed heeft vernietigd.

‘Het Brusselse moeras‘ biedt nog veel meer portretten van interessante of merkwaardige Europese personages. Het boek combineert daardoor lichtvoetigheid met ernst. Enige aardige beschrijvingen van Brussel en de titel van het laatste hoofdstuk ‘Adieu lieve rauwe stad’, bewijzen bovendien dat Tijn Sadée en Bert van Slooten een aangename herinnering overhouden aan hun lange Europese avontuur in Brussel.