De kennis van het Nederlands in de Vlaamse Rand blijft, voor de derde keer op rij, afnemen. Dat blijkt uit de Taalbarometer van het Brussels Informatie-, Documentatie- en Onderzoekscentrum BRIO. Daaruit zou je kunnen concluderen dat het beleid faalt. Maar is dat zo?

De eerste Taalbarometer voor de Vlaamse Rand dateert van 2014. Toen al bleek het Frans de meest gesproken taal, met 77,2 procent van de respondenten die aangaf die taal ook effectief te spreken. Het Nederlands kwam op de tweede plaats, met 69,6 procent. Bij de tweede Taalbarometer uit 2019 steeg het aandeel van het Frans naar 79,6 procent, terwijl het Nederlands wegzakte naar 68,5 procent. Uit de meest recente gegevens blijkt dat ook de beheersing van het Frans daalt. 74,1 procent van de respondenten geeft aan die taal te gebruiken. Het Nederlands zakt verder weg naar 65,2 procent.

Ondertussen neemt de taaldiversiteit toe. Waar in 2014 nog 75 verschillende talen opdoken bij de antwoorden, evolueerde dat in 2019 naar 87. In 2024 klokken de onderzoekers van BRIO af op 104 gesproken talen in de Vlaamse Rand. De diversiteit houdt zo gelijke tred met de toestand in Brussel.

De taalkundige basis van de Rand wordt almaar breder, ook hier is migratie de oorzaak. Anderstaligen verhuizen naar de Rand, waardoor de taal-sociologische grens tussen ‘stad’ en ‘rand’ geleidelijk vervaagt. Niet alleen die taalverscheidenheid maar ook de snelheid waarmee deze verandering zich voltrekt, is opvallend.

Maar betekent deze evolutie dat het beleid van de Vlaamse regering faalt? Sinds 2009 is er namelijk een minister voor de Vlaamse Rand. Een post die altijd door een N-VA-excellentie werd ingevuld. Tot 2014 was dat Geert Bourgeois. Daarna nam Ben Weyts de fakkel over. Ondanks die politieke focus op de Vlaamse Rand en de robuuste sommen die daarvoor worden uitgetrokken, lijkt de positie van het Nederlands almaar zwaarder onder druk te staan. Bijna 14 miljoen euro in 2024, met daarnaast nog 32,6 miljoen die via de begroting Onderwijs tussen 2022 en 2024 aan specifieke schoolprojecten in de Rand werd besteed. Goed besteed geld?

Zelf verantwoordelijkheid opnemen

Bijzonder gelukkig is Ben Weyts niet met die vaststelling. Hij ziet er wel reden in om het beleid bij te sturen en breder open te trekken met een ‘Totaalplan Nederlands’. Hij wijst ook op de verantwoordelijkheid van de Vlaamse burger zelf, want volgens hem mag je niet alle heil verwachten van de overheid.

‘We mogen als samenleving niet aanvaarden dat nieuwkomers zich niet aanpassen,’ aldus Weyts, die zelf in de Rand woont. ‘We moeten ook naar onze eigen rol kijken. Veel Vlamingen vinden het op korte termijn makkelijker om Frans te spreken met nieuwkomers, maar dat wreekt zich op lange termijn.’

‘In de komende jaren komt er voor het eerst een Totaalplan Nederlands. Eén van de centrale boodschappen zal zijn dat iedereen aan de bak moet. De overheid kan de ont-Nederlandsing niet alleen stoppen. Daar hebben we iedereen voor nodig. Een Franstalige kan nu misschien even een vervelend moment meemaken aan het gemeentelijk loket, waar men nog hamert op Nederlands. Maar dat is snel weer vergeten als hij voor de rest in het dagelijkse leven toch overal Frans kan praten.’

‘Wij Vlamingen moeten ons meer bewust zijn van onze eigen rol, op elk moment. Ook bijvoorbeeld als je de eigen woning verkoopt. Niemand moet denken dat de ont-Nederlandsing zal stoppen bij de grenzen van de Vlaamse Rand: het zit nu al verder en het zal blijven uitdijen als we niets doen.’

De Gordel

Een groot deel van de middelen van de Vlaamse Regering voor de Vlaamse Rand (8,1 miljoen euro) gaat naar vzw De Rand, die inzet op taalpromotie en onder meer het jaarlijkse fietsevenement De Gordel organiseert. Daarnaast baat de vzw zeven gemeenschapscentra uit in de faciliteitengemeenten en ondersteunt ze de overige dertien lokale besturen bij hun taalpromotiebeleid.

Directeur Jo Van Vaerenbergh is er in elk geval van overtuigd dat hun werk wel degelijk zoden aan de dijk zet. ‘We worden geconfronteerd met een enorme instroom van anderstaligen in de Vlaamse Rand. Je kan in een vrije samenleving de mensen niet verbieden om te verhuizen. Wat we wel kunnen doen, is blijvend inzetten op de promotie van het Nederlands als voertaal. En dat lukt best wel.’

Het valt op dat veel mensen die verhuis naar de Vlaamse Rand zien als een sociale promotie

‘De instroom vanuit Brussel zorgt voor de grootste toestroom van anderstaligen. Dat zijn lang niet alleen meer Franstaligen, zoals ook blijkt uit de Taalbarometer. Aan die demografische evolutie kan je weinig doen, maar we beslissen wel zelf hoe we hier mee omgaan.’

‘Het valt op dat veel mensen die verhuis naar de Vlaamse Rand zien als een sociale promotie. Wij merken ook dat het besef over het belang van Nederlands groeit, het is dé taal die kansen biedt. Via het onderwijs bereiken we de kinderen. Voor de ouders hebben we een verscheiden aanbod, van taalcursussen tot het organiseren van oefenkansen in onze gemeenschapscentra. Het is namelijk belangrijk om een aangeleerde taal ook in het dagelijkse leven te gebruiken, zodat je je er in thuis kan voelen.’

Gouden tips

Daarom steunt Van Vaerenbergh ook de oproep van minister Weyts. ‘Geef anderstaligen de kans om Nederlands te leren, te oefenen en te gebruiken. Schakel niet meteen zelf over naar het Frans of Engels. Meer en meer mensen willen wel Nederlands leren, maar krijgen daar te weinig de gelegenheid toe. Daarbij denk ik vooral aan gesprekken tussen buren, collega’s of deelnemers in de sportclub. Veel te vaak switchen wij nog naar het Frans, terwijl je met een aantal eenvoudige tips wel aan het Nederlands kan vasthouden.’

Van Vaerenbergh heeft een lijst met tien gouden tips om nieuwkomers te ondersteunen bij hun taalintegratie. ‘Schakel niet te snel over op een andere taal. Spreek langzaam en articuleer goed. Gebruik gebaren die je uitleg ondersteunen. Gebruik eenvoudige woorden en synoniemen. Spreek geen dialect. Vermijd figuurlijk taalgebruik zoals spreekwoorden. Geef de anderstalige de tijd om even te zoeken naar zijn of haar woorden. Geef de Nederlandse vertaling van woorden die de anderstalige in een andere taal zegt. Wijs voorwerpen waarover je spreekt aan. En zeg niet botweg dat iets fout is, maar corrigeer op een positieve manier.’

‘Vooral iemand de tijd gunnen om de juiste woorden te vinden is heel belangrijk. Vaak is ongeduld de reden waarom we zelf toch overschakelen naar Frans of Engels. Vooral op de werkvloer en in de openbare ruimte valt hier echt veel winst te boeken.’

Bergen schulden

Hangmatbeleggen

Cryptofried

Digitale meter

Zondagpuzzel

Dunkelflauw