De Arkprijs en de grote stilte

De laatste uitreiking van de legendarische Arkprijs van het Vrij Woord werd een pleidooi voor de hoofddoek in scholen en in overheidsfuncties. De anders zo recalcitrante Tom Lanoyes van deze wereld bleven muisstil.

Ik had mezelf voorgenomen om niet meer over de Arkprijs van het Vrije Woord te schrijven. Er gebeuren ergere dingen dan het toekennen van een prijs door de Arkjury waarover Jeroen Brouwers ooit schreef dat ze ‘nooit iets anders gedaan hebben dan met ziende ogen blind zijn en met horende oren doof.’ Het is tenslotte een niet-onsympathiek initiatief en de winnaar van 2015, Fikry El Azzouzi, is een beminnelijke kerel; een selfmade man bovendien.

Toch wordt er te weinig stilgestaan bij de symboolwaarde van wat op 13 mei in galerij De Zwarte Panter plaatsvond. Symbolisch voor het wegdrijven van een deel van progressief Vlaanderen van de eigen uitgangspunten; symbolisch ook voor het dovemansgesprek dat men ‘integratiedebat’ noemt.

Winnaar El Azzouzi, die in columns zijn minachting voor vrijzinnigen zoals Etienne Vermeersch niet onder stoelen of banken stak, gebruikte de uitreiking van de Arkprijs om de vrouwen van Baas Over Eigen Hoofd (BOEH!) een podium te geven voor een pleidooi ten faveure va  de hoofddoek in alle omstandigheden, dus ook in scholen en publieke loketfuncties.

De Arkprijs werd een betoog voor een sterkere aanwezigheid van godsdienst in de publieke ruimte. Iets dat haaks staat op de door Herman Teirlinck in het leven geroepen prijs waarmee hij literatuur uit ‘farizeese handen’ wilde houden. Zeker in tijden waarin de islam in steeds meer extremistische wateren belandt en de hoofddoek door extremisten als een vaandel wordt beschouwd.

Met alle respect voor ‘drarrie’ Fikry El Azzouzi, maar wat bezielt de jury van de Arkprijs om de prijs te geven aan iemand  die vooral de gevoeligheden van de eigen religieuze gemeenschap verdedigt? De symboliek van de Arkprijs 2015 gaat echter veel verder.

Deze Arkprijs illustreert perfect de schizofrene situatie van de Vlaamse culturele wereld en de schrijversgilde. Bij de anders zo recalcitrante auteurs bleef het na 13 mei muisstil. Een schrijver die de euvele moed of de suïcidale oprisping, zou hebben om het mensbeeld van de N-VA en Bart De Wever te verdedigen, veroordeelt zichzelf tot paria in artistieke kringen. Wanneer een schrijver van allochtone afkomst zijn sympathie betuigt met Dyab Abou Jahjah, vrijzinnigen ridiculiseert en imams napraat in het verzet tegen het hoofddoekenverbod of het onverdoofd slachten, is het een held van het vrije woord. En alle Tom Lanoyes van deze wereld blijken plots doofstom.

Ik beweer niet dat een auteur Bart De Wever moet ontzien. Verre van. Alleen stel ik een enorme inconsistentie vast bij een groot deel van de linkerzijde en de culturele goegemeente. Men wil blijkbaar slechts selectief kritisch zijn en spreidt daardoor lafhartig kuddegedrag tentoon. Iets wat zich onvermijdelijk weerspiegelt in de vele irrelevante, politiek correcte, Vlaamse romans of andere artistieke huisvlijt.

De Arkprijs 2015 illustreert ook een tweede pijnlijk fenomeen. Terwijl de Vlaamse culturele elite steeds meer gelijkenis vertoont met het hoofdpersonage van Houellebecqs roman Onderworpen, trekken intellectuelen en kunstenaars met een moslimachtergrond zowat voluit de kaart van hun gemeenschap en geloof.

Misschien heb ik iets gemist, maar ik zie in Vlaanderen geen enkele publieke kunstenaar met moslimroots die openlijk durft te uiten dat god een man made concept is; een groepsfenomeen dat volgens denkers zoals Daniel C. Dennett tot de menselijke natuur behoort.

Stemmen van rebellen, zoals de virtuoze literator Hafid Bouazza in Nederland, weerklinken in Vlaanderen niet. Emancipatie ten aanzien van een paternalistische godsdienst, iets dat ooit zo essentieel was voor links, lijkt ver weg. Het lijkt alsof de moslimgemeenschappen steeds opnieuw stellen: we willen alleen integreren op onze voorwaarden – voorwaarden die een fundamentele aanpassing aan de burgerdemocratie inhouden en die de klok terugdraaien. Dat was de teneur van de gesluierde vrouwen tijdens de uitreiking van de Arkprijs.  

De Arkprijs van 2015 is nu al het symbool  bij uitstek van de pijnlijke breuklijnen in de samenleving. Misschien toont deze Arkprijs nog iets anders: dat het rebelse of vrije woord steeds minder te vinden is in progressieve hoek.

Foto (c) Reporters

Chris Ceustermans is auteur en observator van het stedelijk leven in Antwerpen en Brussel. In 2014 verscheen bij WPG-Manteau zijn roman De Boekhandelaar. In september 2015 verschijnt de roman Koude Oorlogsdromen. http://deboekhandelaar.com