‘Low Trust Society’

Vorige week was Tucker Carlson, de Amerikaanse journalist (ex-FoxNews) en opiniemaker, te gast bij de Joe Rogan Experience, de meest beluisterde podcast van de Verenigde Staten (en de wereld). Daarin trok Carlson — het gezicht en de stem van de tweede meest beluisterde podcast in de VS — onder meer de Darwiniaanse evolutieleer in twijfel, schilderde hij het bestaan van bovennatuurlijke onderwaterwezens af als een zekerheid en plaatste hij de Verenigde Staten en nazi-Duitsland op eenzelfde morele lijn.

Carlson is niet ‘gek’. Wel verloor hij, na decennia in de wereld van de waarheidsvinding, alle vertrouwen in de machtsstructuren die hij jaar na jaar onder de loep nam. Een gezond wantrouwen jegens instellingen die over het soort macht beschikken dat het leven van het individu volledig kan vernietigen, is uiteraard niet verkeerd, integendeel. Wel kan instinctief wantrouwen, bij wijlen of voortdurend, overslaan in irrationele paranoia.

Vertrouwen

Vertrouwen komt, zo gaat het spreekwoord, te voet maar gaat te paard. Eén vergissing kan volstaan om een reputatie die jarenlang opgebouwd werd, totaal teniet te doen. Dat is, in zekere zin, onvermijdelijk. Van deskundigen die zichzelf op de borst kloppen over hun deskundigheid wordt verwacht dat zij zich deskundig van hun taak kwijten. Deskundigheid wordt verwacht, geëist zelfs, en levert bijgevolg weinig punten op. De ontstentenis van expertise wordt gezien als woordbreuk, een vertrouwensbreuk, en kost heel wat vertrouwenspunten.

Een journalist die de waarheid vertelt, krijgt geen applaus; een journalist die zich vergist of, nog erger, liegt, wordt daarentegen met pek en veren overladen. Bankiers die geld doen renderen zullen niet op de voorpagina van de New York Times verschijnen; bankiers die door de onzorgvuldige verkoop van hypothecaire leningen en financiële derivaten een economische crisis veroorzaken, wel. Een overheid die bestaande wetgeving verbetert, hoeft doorgaans op weinig bijval te rekenen, maar een overheid die een crisis mismeestert, kan daarna nog maar weinig goeds doen. De voorbeelden zijn legio.

Erosie

Het politiek bedrijf in de Verenigde Staten gaat gebukt onder een fatale erosie van vertrouwen in institutionele gezagsdragers, privaat, publiek en alles tussenin. Dit wantrouwen is een vruchtbare bodem voor ‘samenzweringstheorieën’, en dat over ideologische grenzen heen. Vanuit de maatschappelijke marge worden ‘alternatieve’ feiten en narratieven over de door de poortwachters bewaakte muur gekatapulteerd in het mainstream discours. ‘Alternatief’, maar daarom niet juist.

De Amerikaan kijkt naar zijn overheid en ziet een spinnenweb van leugens en corruptie. De historische voorbeelden van overheidsbedrog zijn één verklaring, maar niet de enige. De enorme machtsoverdracht door de burgerij aan de overheid, in het bijzonder de afstandelijke en onbeminde federale, hielp evenmin. Een staat die haar burgers afluistert en opneemt, clandestiene gevangenissen uitbaat en er niet voor terugdeinst politieke tegenstanders electoraal uit te schakelen, boezemt weinig vertrouwen in. De Amerikaanse burger ziet zijn overheid niet als een verlengstuk van zichzelf en zijn gemeenschap, maar als de belangrijkste uitdager, zelfs vijand van beide. Een onhoudbare situatie.

Wantrouwen

Maar het wantrouwen van de Amerikaan gaat dieper. Hij wantrouwt niet enkel de staat, hij wantrouwt zijn medeburger.

Dat is dodelijk voor een republiek. Burgers zien miljoenen van hun landgenoten niet als (verre) buren of, in het beste geval, vrienden op hetzelfde avontuur, maar als een existentiële bedreiging voor hun manier van leven. Zolang die landgenoten geen werkelijke macht uitoefenen, is dat nog enigszins leefbaar. Maar zodra deze ‘verdachten’ zich naar de top van hun respectieve industrieën manoeuvreren, worden ze meer dan verdacht: ze worden gevaarlijk. De tabel hierna illustreert de terugval van ‘public confidence’ in de verschillende instellingen met ‘macht’ — of noem het ‘invloed’ — in de Verenigde Staten:

U noteert de terugval, maar merkt ook dat het startpunt al evenmin om over naar huis te schrijven was.

Low Trust Society

Een samenleving zonder institutioneel en interpersoonlijk vertrouwen is geen samenleving, maar een voortdurende bescherming van wat men liefheeft tegen ‘de’ of ‘het’ andere. Een beschermingsoefening waarin kritisch denken verward wordt met ‘vragen stellen’. Dan wordt het in vraag stellen van feiten die door de ene persoon of de andere instantie onderschreven worden, an sich als een positief goed gezien. Als de overheid ‘A’  zegt, zal het wel ‘B’ zijn, is nochtans niet kritisch denken, maar kritiekloos — en vaak feitenvrij —onwaarschijnlijke onnozelheden voor waarheid aannemen.

De ‘Low Trust Society’ is niet enkel de belangrijkste oorzaak, maar ook het gevolg van de Polarisatie in de Verenigde Staten. Wanneer vertrouwen verdwijnt, nemen controle, dwang en geweld haar plaats in. Controle, dwang en geweld zijn dan weer de voornaamste voedingsbodem voor de vertrouwenscrisis. And the wheels, they keep on turning.

***

Roan Asselman is de auteur van ‘Amerika Ontrafeld. Over de cultuurstrijd die een natie verscheurt’ (Uitgeverij Doorbraak). Bestel zijn boek via deze link.

***

i Het betreft het aandeel Amerikanen dat aangeeft ‘zeer veel’ of ‘veel’ vertrouwen te hebben in deze instellingen. De overige categorieën zijn ‘wat’, ‘weinig’ en ‘geen’.