Is het nog wel mogelijk om via internationale conferenties tot een leefbare samenleving te komen? Na Sharm-el-Sheikh is het meer dan ooit de vraag. Luc Pauwels vroeg het aan Aad Orgelist, ingenieur weg- en waterbouw en gewezen voorzitter van de Vereniging Inland Terminal Operators (VITO).

Daarnaast is hij therapeut en auteur van een opmerkelijk boek: Is de aarde een slavenplaneet? Denkrichtingen voor een leefbare samenleving. Dat dateert al uit 2014. Reden om hem nu te confronteren met zijn visie na de pas afgesloten klimaatconferentie.

Aad Orgelist

Conferentie

Wat is je conclusie na de klimaatconferentie in Sharm-el-Sheikh?

‘Mijn conclusie over de klimaatconferentie in Sharm-el-Sheikh is wat ik bij voorbaat al had gevreesd, namelijk dat economische belangen groter zijn dan de zorg voor het milieu. Natuurlijk worden er ogenschijnlijk kleine stapjes gemaakt voor de roep om een klimaatfonds, voor herstelbetalingen na klimaatrampen. Ook zijn er allerlei initiatieven op de agenda gezet om de uitstoot van milieuverontreinigende stoffen, zoals koolmonoxide (CO), onverbrande koolwaterstofverbindingen (CH), stikstofoxiden (NOx) en methaangas (CH4) terug te dringen.’

‘Met het uitbannen van fossiele brandstoffen op lange termijn denkt men de klimaatdoelen te kunnen halen. Maar zolang de alternatieve energiebronnen zoals kerncentrales en elektriciteitscentrales niet duurzaam zijn en de omslag naar efficiënte toepassingen van zon-, wind- en aardenergie de nodige tijd vergt is het uiteindelijke resultaat betrekkelijk klein. Met al die voornemens wordt het paard achter de wagen gespannen.’

Geen klimaat-, maar een milieuprobleem

Wat is het probleem?

‘Er is er geen klimaatprobleem, maar een milieuprobleem. Het regeringsbeleid van de grote industrielanden hebben allen één ding gemeen: zij omarmen de globalisering en willen daar zoveel mogelijk van profiteren. Met dat beleid, ook wel “mondiale economie” genoemd, wordt de aarde uitgewoond en ziek gemaakt. Grote metropolen in Azië, staan bekend als mondiale vervuilers. Nederland, dat op de klimaattop zo graag zijn gewicht de schaal wil leggen, is het meest vervuilde land van Europa in alle milieucategorieën. België komt op de tweede plaats in dat klassement.’

‘Door de sterke ontwikkeling in de informatietechnologie heeft de wereldhandel een enorme schaalvergroting en specialisatie ondergaan. De wereldwijde handel vindt plaats tussen de continenten door multinationals, die maar één doel hebben: oneindige economische groei en maximalisatie van de winst. Goedkoop produceren in arme derde wereldlanden heeft de afgelopen decennia geleid tot verlegging van de productiestromen. Het gevolg is dat de maakindustrie in Nederland en België tot op het bot toe is uitgehold, en de specialisatie en schaalvergroting gigantische vormen hebben aangenomen.’

‘Jaarlijks worden er van, naar en door Nederland 17 miljard ton goederen vervoerd (schatting voor België: 10 miljard ton). Het zijn producten die grotendeels worden ingevoerd uit andere continenten, en vervolgens worden doorgevoerd naar de rest van Europa. Enorme vervoersafstanden moeten daartoe worden overbrugd, met rampzalige gevolgen voor het milieu. Men dient zich te realiseren dat 1 procent economische groei een mobiliteitsgroei van zo’n 2,5 procent veroorzaakt.’

Productie

Kunnen we die geïmporteerde goederen wel zelf produceren?

‘Zeker, veel geïmporteerde goederen kunnen grotendeels ook in Europa worden geproduceerd of verbouwd. Want wie zit er nu te wachten op appels uit Australië of Zuid Amerika? Die groeien hier ook aan de boom. Of wijn uit Nieuw-Zeeland en prullaria uit Azië? Het is toch te gek voor woorden dat bepaalde medicijnen op dit moment schaars zijn, omdat ze uit India moeten komen. De intensieve veehouderij echter spant in alle opzichten de kroon. Jaarlijks worden er in Nederland 600 miljoen dieren geslacht. Het benodigde veevoer kunnen wij binnen ons land niet verbouwen en daarom wordt een groot deel van het veevoer geïmporteerd, onder andere uit Zuid-Amerika waar de Amazone wordt gesloopt voor onze behoeften.’

‘Wij zijn als land daarom mede verantwoordelijk voor de wereldwijde vervuiling van het milieu. De intensiteit en grootschaligheid van het vervoer, vliegverkeer, bio-industrie en chemische industrie draagt daar een behoorlijk steentje aan bij. Door de overheid en media worden deze resultaten zorgvuldig onder het tapijt geveegd, want dit legt een beperking op aan de door hen voorgestane (oneindige) economische groei. In België is de situatie min of meer vergelijkbaar als in Nederland. Het werkelijk probleem is het inmiddels zwaar vergiftigde milieu door de alsmaar voortschrijdende mondialisering van de economie. Het klimaat is daarvan slechts een afgeleide. Aanvullend is de ontwikkeling van duurzame vormen van energie belangrijk, maar het blijft dweilen met de kraan open als men niet het kernprobleem aanpakt.’

Stikstof

Is ons stikstofbeleid geen anti-boerenbeleid geworden?

‘Politiek beleid in Europa is gefragmenteerd en niet gericht op de oorzaak van het milieuprobleem, maar op de bestrijding van de symptomen. Dat ondervinden de boeren in Nederland en België op dit moment aan den lijve en zijn het politieke mikpunt geworden. Jarenlang heeft de overheid de schaalvergroting en specialisatie in de bio-industrie gestimuleerd. In plaats dat naar het geheel van milieu verontreinigde bronnen wordt gekeken, wordt er slechts één onderdeel uitgelicht.’

‘Het geld dat de overheid uittrekt om boeren uit te kopen, kan beter worden besteed aan een transitie om het boerenbedrijf duurzamer en diervriendelijker te maken. Het van oorsprong gemengde boerenbedrijf zou men bijvoorbeeld als uitgangspunt kunnen nemen, waarbij omvang van de veestapel is afgestemd op de hoeveelheid veevoer die men kan verbouwen. Lokale afstemming of boerencoöperaties kunnen wenselijk zijn.’

Energiepolitiek

Is een structurele omslag in de energiepolitiek, die ons minder afhankelijk maakt van de multinationals, nog wel mogelijk. En zo ja, hoe zie je dat gebeuren?

‘Mijn feitelijke analyses zijn sinds 2014 onveranderlijk gebleven, met dien verstande dat de laatste jaren de overheid een nog sterker autoritair controle gedrag vertoont. Dat heeft te maken met het feit dat de machtsbasis van de overheid en de markt nog meer is verstevigd en verstrengeld. Bedrijfs- en overheidsorganisaties zijn verregaand geïnstitutionaliseerd, omdat veel oud-politici en oud-topambtenaren in een (top)managementfuncties zijn benoemd.’

‘Nog steeds onveranderd is de situatie dat de Westerse maatschappij in een materialistische cultuur leeft, waarin de hang naar rijkdom en overdreven luxe niet te stelpen is. De markt en overheid bedelven ons met informatie en regels, en willen ons de normen voor geluk, gedrag en koopgedrag opdringen: wat je moet eten en drinken, welke medicijnen goed voor je zijn, wat de laatste mode is die je moet dragen om niet voor gek te lopen, welke auto je moet rijden om je stoer te voelen, hoe de ideale mens eruitziet en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan. We zijn als burger sterk afhankelijk geworden van de werkgever, de overheid en wat de media ons vertellen. Individualisering is geen vrijheid en heeft egoïstische trekjes gekregen. Veel mensen gedragen zich als consumptieslaven.’

Oplossingen

Brengt de democratie niet ‘vanzelf’ oplossingen?

‘Het ideaalbeeld van een parlementaire democratie is in de loop der jaren nogal verdampt. Ondanks het feit dat de wereld van vandaag, door de ontwikkeling van de informatie- en communicatietechnologie er heel anders uitziet, is onze democratie geen spat veranderd en heeft ze zelfs autoritaire trekken gekregen. De regering bestaat meestal uit een coalitie van verschillende partijen. Zij is de uitvoerder van het voorgenomen beleid, via een zogenaamd regeerakkoord, dat meestal in ‘beton’ is gegoten. In wezen zou de Tweede Kamer, waarin de volksvertegenwoordigers zitting hebben een belangrijke taak moeten vervullen. Die hebben de taak om de voorstellen van de regering, zoals wet- en regelgeving onafhankelijk te controleren en te toetsen. Let wel: onafhankelijk, dus niet gebonden!’

‘Zo rond de jaren 1960 en 1970 was het nog gebruikelijk dat volksvertegenwoordigers over de stemming van een wetsvoorstel een eigen onafhankelijke mening konden ventileren. Thans wordt dit al geruime tijd niet meer geaccepteerd, door de partijbesturen. Van de volksvertegenwoordigers van een regeringspartij wordt verwacht dat zij het standpunt van de regering onvoorwaardelijk steunen. Om op een meerderheid van stemmen te kunnen rekenen is er door de partijtop een kadaverdiscipline ingevoerd. Dat de meerderheid van de volksvertegenwoordigers akkoord is gegaan met een regeerakkoord doet hier niets aan af. Immers de uitwerking van een abstract beleidsdocument kan in de uitvoering heel andere gezichtspunten opleveren!’

‘Een volksvertegenwoordiger die zich niet wil conformeren aan de doctrine van de partijtop en een afwijkende mening ventileert, kan bij de eerstvolgende verkiezingen rekenen op een lagere of zelfs een onverkiesbare plaats op de kieslijst. Met andere woorden: in dit politieke systeem keurt de slager zijn eigen vlees. De oppositie kan hooguit een paar punten of komma’s plaatsen achter een regeringsbesluit.’

Aad Orgelist

Aad Orgelist: ‘De overheid heeft haar ziel verkocht aan de grote marktspelers’ (Deel 2)

Aad Orgelist: ‘De overheid heeft haar ziel verkocht aan de grote marktspelers’