Op 18 juni vinden in Iran presidentsverkiezingen plaats. Sinds 25 mei, zo’n drieënhalve week voor de stembusgang, weten we ook wie van de Raad Der Hoeders toestemming krijgt om kandidaat te zijn.

Revolutionaire broedertwist

Het Iraanse partijpolitieke landschap is een rommeltje van tientallen partijen en partijtjes. Iraanse partijen zijn veel lossere samenwerkingsverbanden dan de onze. Het is niet uitzonderlijk dat tijdens verkiezingen meerdere kandidaten van dezelfde partij het tegen elkaar opnemen. Het was eind jaren ‘90 dat President Khatami het politieke landschap drastisch hertekende, met de oprichting van een hervormingsgezinde beweging. De beweging is een losse coalitie. Bij iedere verkiezing publiceren de hervormers een lijstje met de namen van kandidaten die zij steunen. Al snel volgden de conservatieven met een gelijkaardige coalitie, en begon de Iraanse politiek sterk te lijken op een tweepartijenstelsel. Het bood kiezers een duidelijke inhoudelijke breuklijn, en hielp hen overtuigen om te stemmen. Ook voor internationale waarnemers vormde de tweedeling een handig denkkader om de Iraanse politiek mee uit te leggen.

Maar hoe hevig hervormers en conservatieven ook debatteren, het blijft een broedertwist onder aanhangers van de Islamitische Revolutie. De hervormers willen de Islamitische Republiek hervormen om ze te bewaren. Voor stemmen die het religieuze en politieke systeem in vraag stellen, is geen ruimte in Iran. Toch leverde ook deze derde groep een belangrijke bijdrage aan het electorale succes van de hervormers. In hun ogen vertegenwoordigen de hervormers het minste kwaad. Een belangrijk deel van hun achterban wil dus veel verder gaan dan waar de hervormers zelf toe bereid zijn. Tegelijk blijft de politieke beweegruimte van de hervormers zeer beperkt door het systeem waarin ze opereren. Zowel de Opperste Leider als de Raad Der Hoeders hebben een veto over wetgeving. De Opperste Leider kan per decreet tegen de regering in regeren. Ook worden verschillende belangrijke ministerposten niet door de President, maar wel door de Opperste Leider ingevuld.

Stokken in de wielen

Dat maakt dat veel kiezers hun geloof in hervormingen verloren hebben. Ze vinden de agenda van de hervormers al veel te bescheiden, en van die bescheiden agenda kunnen de hervormers dan amper iets realiseren. Het argument ‘zonder ons, had het nog veel erger kunnen zijn’ verliest aan overtuigingskracht. Bovendien steekt ook de Raad Der Hoeders stokken in de wielen. Bij de parlementsverkiezingen van vorig jaar werden duizenden kandidaten geweigerd, waaronder 90 zittende parlementsleden, velen onder hen centrumkandidaten en hervormers. En ook voor de presidentsverkiezingen van 18 juni werden alle bekende kandidaten van de hervormers door de Raad Der Hoeders van het stembiljet geweerd.

Aanvankelijk reageerden de hervormers geschokt en vol ongeloof op de beslissing van de Raad Der Hoeders. Hervormers die zich altijd sterk hadden verzet tegen de macht van de Opperste Leider om per decreet te regeren, riepen nu Khamenei op om met een decreet de beslissing van de Hoeders terug te draaien. Maar uiteindelijk schaarden de hervormers zich achter centrumkandidaat Abdolnaser Hemmati.

Ebrahim Raisi

Het wordt dus een eerste ronde tussen zeven kandidaten. En hoewel vier daarvan reeds eerder deelnamen aan presidentsverkiezingen, vinden we onder de kandidaten maar één bekende naam: Ebrahim Raisi. Raisi is een ideologische hardliner met een lange staat van dienst in het juridische apparaat van de Islamitische Republiek. Hij is berucht voor zijn rol aan het einde van de Iran-Irak oorlog, bij de organisatie van massaexecuties van politieke gevangenen in 1988. In 2017 kwam Raisi in de belangstelling als tegenkandidaat voor zittend President Rouhani. In 2019 benoemde Opperste Leider Khamenei hem tot hoofd van de rechterlijke macht. Sindsdien voert hij met veel publiciteit strijd tegen corruptie.

Ook Abdolnaser Hemmati, de kandidaat van de hervormers, heeft een lange staat van dienst in de Islamitische Republiek, maar dan eerder achter de schermen. Tijdens de Iran-Irak oorlog was hij bij de openbare omroep verantwoordelijk voor oorlogspropaganda. Als professor economie adviseerde hij verschillende politici, en zetelde hij in bestuursorganen van de sterk gepolitiseerde bank en verzekeringssector. Sinds 2018 is hij gouverneur van de Iraanse Nationale bank. Dat is meteen de enige rol waarvoor hij enige publieke bekendheid geniet. Maar in tijden van zware economische crisis en hoge inflatie, bezorgt zijn gouverneurschap hem bij veel kiezers vooral een negatieve reputatie.

Uit peilingen blijkt vooral de desinteresse van de Iraniërs in deze verkiezing. De voorbije decennia lag de opkomst bij presidentsverkiezingen rond de 60%. In 2013 bracht zelfs meer dan 72% van de stemgerechtigden een stem uit. Volgens een peiling van Gamaan (the Group for Analyzing and Measuring Attitudes in IRAN), zou deze keer 77% van de kiesgerechtigden thuis blijven of blanco stemmen. Raisi zou volgens deze peiling zo’n 59% van de stemmen halen, gevolgd door 8% voor Saeed Jalili. Hervormer Hemmati zou pas derde eindigen, met 3%.

Opperste Leider?

Het lijkt er dan ook op dat Raisi het gemakkelijk zal halen. En dat plaatst hem meteen in koppositie als mogelijke opvolger van Opperste Leider Khamenei. Khamenei is 82, en heeft zware gezondheidsproblemen. Er lijkt een realistische kans te bestaan dat Raisi President zal zijn op het moment dat de Opperste Leider overlijdt, net zoals Khamenei President was bij het overlijden van Khomeini.

Wanneer de Leider overlijdt, duidt de Raad van Experts zijn opvolger aan. In tussentijd wordt de functie van Opperste Leider waargenomen door een driekoppige commissie, voorgezeten door de President. Dat maakt van de President op een cruciaal moment voor mogelijk enkele maanden de machtigste man van het land. Bovendien spelen bij de keuze van de Leider niet enkel religieuze kwalificaties een rol. Ook politiek leiderschap en populariteit zijn een belangrijke factor. En hoe kun je de experts beter overtuigen van je politieke kwaliteiten, dan met een klinkende verkiezingsoverwinning?

Abdolnaser Hemmat

Iran kiest een president