Het politieke landschap in het Midden-Oosten ziet er op amper een week tijd volledig anders uit. Assad is weg, maar wie of wat er nu precies in de plaats komt, blijft voorlopig hoogst onduidelijk. De Koerden daar maken zich grote zorgen, en dat zouden wij in Europa beter ook doen, waarschuwt hun politieke vertegenwoordiger in Europa. ‘Ik hoop dat het goed komt, maar ik ben behoorlijk pessimistisch over de toekomst.’

Amper drie maanden geleden was Abdulkarim Omar, die als vertegenwoordiger van de Syrische Koerden heel Europa afreist maar kantoor houdt in Brussel, zelf nog in het noordoosten van Syrië. Daar beschikt het zogenaamde Autonoom Bestuur, dat gedomineerd wordt door Koerden, al jarenlang over een eigen gebied dat niet langer onder controle viel van het Assad-regime. Tot vóór de val van Assad omvatte het zowat dertig procent van het totale Syrische grondgebied, en er wonen vijf miljoen mensen. Naast Koerden onder meer ook christenen, Arabieren, Armeniërs, Assyriërs en Turkmenen, allemaal met hun eigen Cultuur en godsdienst.

Die autonome regio kreeg de voorbije jaren heel geregeld af te rekenen met aanvallen van door Turkije gesteunde rebellen. Maar de voorbije dagen kwamen daar ook nog eens Turkse luchtaanvallen bovenop. De vrees van de Syrische Koerden – goed voor een kleine drie miljoen zielen – dat zij het kind van de rekening dreigen te worden nu Ankara de kans ziet om in het gapende machtsvacuüm te duiken, lijkt dus niet geheel onterecht.

De hele wereld werd compleet verrast door de razendsnelle machtsovername vorige week in Syrië. Zagen jullie dit wél aankomen?

Abdulkarim Omar: ‘Nee, ook wij hadden dit niet meteen verwacht, al was het vooral de snelheid van de gebeurtenissen die ons verrast heeft. Eigenlijk is dit een rechtstreekse uitloper van de Hamas-slachtpartij van 7 oktober vorig jaar. De Israëlische militaire reactie daarop heeft ervoor gezorgd dat zowel Iran als Hezbollah – al jarenlang twee cruciale spelers in Syrië – fel verzwakt zijn. Maar laat me duidelijk zijn: ik weet uit goede bron dat de islamisten bij hun razendsnelle opmars ook steun hebben gekregen van enkele westerse landen. Meer details kan ik daarover niet geven.’

Welk belang hebben die westerse landen bij zo’n machtsovername? Ofwel wacht er ons nu pure chaos in Syrië, ofwel komt er een regime aan de macht dat mogelijk al snel heel fundamentalistische trekjes zal vertonen.

‘Het kwam er voor de betrokken landen in eerste instantie op aan om, via de val van Assad, de invloed in de regio van Iran te verzwakken. Daarnaast hopen ze zo wellicht ook een oplossing te bieden voor het enorme vluchtelingenprobleem in de regio, niet in het minst in Turkije.’

In kampen en gevangenissen in dat autonome gebied in het noordoosten van Syrië verblijven momenteel nog heel wat IS-strijders die al jarenlang door de Koerden bewaakt worden. Om hoeveel mensen gaat het nog, en wat als die gevangenissen binnenkort onder controle zouden komen van Turkije of van de nieuwe machtshebbers in Damascus?

‘In onze gevangenissen zitten nog zowat 12.000 IS-strijders. In de kampen gaat het om 45.000 familieleden van die strijders, waaronder zowat 30.000 kinderen. Zij worden tot vandaag nog altijd geïndoctrineerd met de IS-ideologie, en vormen dus een tikkende tijdbom. Wij waarschuwen de internationale gemeenschap al jarenlang voor het gevaar daarvan, maar er werd nooit naar ons geluisterd.’

‘Het Westen moet beseffen dat die mensen, mochten ze plots vrijgelaten worden, nog altijd een groot gevaar vormen. Daarnaast zijn er in heel Syrië ook nog heel wat slapende cellen van Islamitische Staat aanwezig, en blijft het dus afwachten hoe zij de komende maanden zullen reageren op de nieuwe ontwikkelingen.’

Zijn de Syrische Koerden nu echt bang om het autonome gebied dat ze de facto al jarenlang besturen op termijn opnieuw kwijt te spelen? Bijvoorbeeld aan Turkije?

‘We leven al jarenlang met die angst, maar wat we de voorbije week hebben gezien, is niet echt om vrolijk van te worden. De door Turkije gesteunde milities hebben intussen een stadje veroverd waar eerder al duizenden Koerdische vluchtelingen waren samengestroomd en nu bevindt ook Kobani – de stad die uitgroeide tot hét symbool van het Koerdische verzet tegen IS – zich in de gevarenzone.’

Heeft u bewijzen dat er ook echt Turkse troepen op Syrisch grondgebied aanwezig zijn?

‘Absoluut, en zij zetten daar nu ook massaal drones in om nieuw gebied te veroveren.’

Ook wij horen uiteraard de uitspraken van Donald Trump, maar ik ben er niet van overtuigd dat hij de Amerikaanse troepen al meteen zal terugtrekken

Een ander belangrijke machtsfactor in de regio zijn uiteraard de Amerikanen, die nog met 900 soldaten aanwezig zijn in Syrië. Vreest u niet dat zij zullen worden teruggetrokken zodra Trump opnieuw aan de macht komt, waardoor de weg helemaal vrij komt voor de Turken?

‘Naast de Amerikanen zijn er ook nog Britse en Franse troepen aanwezig in het noordoosten. Al die landen zijn, net zoals Turkije, ook lid van de NAVO en dus proberen we via hen ook het diplomatiek overleg met Turkije in stand te houden. De Amerikaanse troepen hebben daar dus vooral een belangrijke bufferfunctie.’

‘Wat de toekomst betreft: ook wij horen uiteraard de uitspraken van Donald Trump, maar persoonlijk ben ik er niet van overtuigd dat hij de Amerikaanse troepen meteen zal terugtrekken. De aanwezigheid van zoveel IS-strijders in de regio blijft ook voor de Amerikanen een belangrijke factor. Zeker nu de toekomst van Syrië de komende maanden misschien in een nieuwe plooi wordt gegoten, zie ik hen nog wel even blijven.’

Volgens Turkije werken de Syrische Koerden ook samen met de verzetsbeweging PKK, die op de internationale terreurlijst staat. Dit zou dan ook het Turkse optreden in Syrië rechtvaardigen.

‘Dat klopt niet. Wij werken niet samen met de PKK, al hebben we uiteraard wel banden met de Koerden in Irak, Iran en Turkije. Mijn ouders zijn overigens afkomstig uit Turks-Koerdistan. Maar het bestuur van de autonome regio bestaat lang niet alleen uit Koerden, maar net zo goed uit andere etnische minderheden. En het leger van de Syrian Democratic Forces dat in die regio actief is, telt 100.000 manschappen, maar de helft daarvan zijn Arabieren.’

Streven jullie nog altijd naar een eigen staat, of volstaat de autonomie zoals jullie die tot vandaag in Syrië genoten?

‘Wij zijn tevreden met die vorm van zelfbestuur die we daar nu hebben, en waarin dus ook andere etnische minderheden vertegenwoordigd zijn. Ook die boodschap is niet nieuw: het Westen weet dat al veel langer.’

Wij vrezen voor een veel minder gunstig scenario. De mensen die sinds vorige week in Damascus aan de touwtjes trekken, staan niet voor niets op de internationale terrorismelijst

Hoe slagen jullie er in om in die autonome zone al die verschillende etnieën en godsdiensten min of meer vreedzaam te doen samenleven, iets wat elders in het Midden-Oosten haast nooit gelukt is?

‘Voornamelijk omdat we daar altijd al hebben samengeleefd en omdat de Koerden wellicht de enige groep in het Midden-Oosten zijn die politiek en religie altijd gescheiden hebben gehouden. Daar komt bovenop dat wijzelf ook zo vaak onderdrukt zijn door moslims dat we intussen maar al te goed weten hoe het niet moet, en welke grenzen we moeten bewaken in ons bestuursmodel. Het onderwijs daar gebeurt bijvoorbeeld ook in drie talen: Koerdisch, Arabisch en Assyrisch. En vrouwen zijn er op alle bestuursniveaus goed vertegenwoordigd.’

‘Wat we daar hebben opgezet, is nog lang geen perfecte democratie. Maar we proberen het bestuur wel te organiseren op basis van verkiezingen. Al zorgen die telkens opnieuw voor veel woede bij de Turken.’

In het Westen leeft nu de hoop dat er op termijn ruimte komt voor een soort van multi-etnisch Syrië, met respect voor alle godsdiensten en culturen die in het land vertegenwoordigd zijn. Hoe realistisch is die hoop in jullie ogen?

‘Eigenlijk is er geen andere optie dan het model dat wij nu al hebben in het noordoostelijke gedeelte van het land voor heel Syrië open te trekken. Het alternatief is de chaos en het geweld dat we kennen uit het verleden. Dit gezegd zijnde: wij vrezen voor een veel minder gunstig scenario. De mensen die sinds vorige week in Damascus aan de touwtjes trekken, staan niet voor niets op de internationale terrorismelijst. Het klopt dat ze zich – minstens al in hun taalgebruik – de voorbije dagen anders hebben opgesteld dan in het verleden.’

‘Wij zijn alvast bereid om de nieuwe machtshebbers de hand te reiken, maar we zullen moeten afwachten hoe de situatie zich verder ontwikkelt. En we vragen de internationale gemeenschap met aandrang om de evolutie de komende weken zeer nauw op te volgen. Het gaat al lang niet meer alleen om de toekomst van Syrië, en dat zouden ook de VS – momenteel de sterkste macht daar – goed moeten beseffen. Zij moeten daar vervolgens ook Europa en andere lokale spelers van overtuigen.’

Volstaan de honderdduizend soldaten waarover jullie daar beschikken – waaronder overigens ook heel wat vrouwelijke strijders – om weerstand te bieden? Tegen de Turken of tegen de nieuwe machtshebbers in Damascus?

‘We werken daar ook samen met de Amerikanen, de Fransen en de Britten, en die vormen een extra garantie, zeker tegen Turkije. En we hopen uiteraard dat we met het nieuwe regime aan tafel kunnen gaan zitten.’

Wat verwachten jullie nu concreet van Europa en de VS in Syrië?

‘Dat ze meehelpen om daar een écht staakt-het-vuren af te dwingen. En dat ze het regime ervan overtuigen om met alle bevolkingsgroepen aan tafel te gaan zitten.’

Abdulkarim Omar

‘De islamisten kregen bij hun opmars ook steun van westerse landen’