Op 3 februari, iets na middernacht lokale tijd, werd het stadje Atmah aan de Syrisch-Turkse grens in het noordwesten van de provincie Idlib opgeschrikt door een grootschalig vuurgevecht. Er werd melding gemaakt van drones, helikopters en aanvalsvliegtuigen die het blijkbaar gemunt hadden op één welbepaald gebouw. Atmah ligt dan wel in de provincie Idlib, waar een indrukwekkend cohort aan verscheidene jihadistische groeperingen actief is. De stad ligt niet aan het front, dus dit was een meer dan ongewone actie.

Doelwit?

Het nieuws verspreidde zich razendsnel. Via allerlei netwerken op sociale media begonnen eerst Jihadi’s en activisten te speculeren over het doelwit, vrij snel gevolgd door Westerse analisten die de wildste theorieën en vermoedens begonnen te propageren. Het doelwit was Tauqir (Tox) Sharif, een Britse medewerker van het in Idlib gebaseerde ‘On the Ground News’, of nee, een vooraanstaand lid van Hay’at Tharir as-Sham (de vroegere tak van al-Qaeda in Syrië), of misschien een leider van Hurras ad-Din (de huidige AQ branche in Idlib). Sommigen begonnen zelfs te beweren dat een goede bron hen had gezegd dat de leider van al-Qaeda zelf, Dr. Ayman az-Zawahiri, het doelwit van de aanval was. Anderen bleven kalm en geduldig afwachten.

De aanval in Atmah duurde ongeveer een drietal uur. Er werden uiteindelijk zowat een dozijn doden geteld, waaronder ettelijke vrouwen en kinderen. En het was geen al-Qaeda leider die was omgebracht. Het was niemand minder dan de obscure nieuwe kalief van de Islamitische Staat. De man heeft, als kalief, amper iets betekend. Hij kwam wel in de internationale media omdat hij vrij snel geïdentificeerd werd, maar zelf maakte hij nooit enige acte-de-présence. Er werden van hem geen audio of video-berichten verspreid. Hij was als het ware een verborgen kalief, die desalniettemin erkend werd als de algemene leider van ISIS.

Lichaam achtergelaten

Het lichaam van Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi, werd gevonden en geïdentificeerd door de Amerikaanse troepen en achtergelaten op het slagveld. De ISIS-kalief was dood en dat werd ons onder de neus gewreven met bijzonder grafische video’s van zijn overblijfselen. Het is de tweede ISIS-kalief in enkele jaren tijd die uitgeschakeld wordt door Amerikaanse Special Forces en bovendien de tweede ISIS-leider die zich verscholen hield in de noordwestelijke provincie Idlib, gebied onder controle van aartsrivaal Hay’at Tahrir as-Sham (HTS).

Voor de Islamitische Staat is dit een klap, maar geen onoverkomelijke. Zoals altijd zal ISIS ongetwijfeld snel een opvolger aanduiden, een proces dat zich in het volstrekte geheim afspeelt. De Majlis as-Shura, de Hoge Raad van de Islamitische Staat, bestaande uit het topkader van de organisatie, moet bij meerderheid een geschikte kandidaat kiezen. Hij moet aan bijzonder strikte voorwaarden voldoen.

De toekomstige kalief moet een meerderjarige man zijn, moet het volledige vermogen hebben over zijn lichamelijke en geestelijke capaciteiten, moet rechtstreeks afstammen van de Quraysh (de stam van de Profeet Mohammed). En moet een stevig pak geloofsbrieven op zak hebben, liefst in de vorm van diploma’s van een gerenommeerde Islamitische universiteit. Zowel al-Baghdadi als zijn quasi onbekende opvolger voldeden aan deze vereisten volgens de Shura en werden aangeduid als kalief. De volgende in lijn zal aan dezelfde strikte eisen moeten voldoen of riskeert niet te worden aanvaard door een deel van zijn aanhang.

‘Minor setback’

En toch is dit voor Islamitische Staat eerder een ‘minor setback’ dan een ‘major issue’. Leiders zijn er nu eenmaal om te sneuvelen en vervangen te worden. En dat blijkt ook uit de niet tanende stroom van propaganda die blijft verstuurd worden. Amper twintig minuten na de persconferentie van Amerikaans president Joe Biden, eiste Islamitische Staat nog een grootschalige aanval op in Nigeria.

Het lijkt dus een herhaling te worden van het klassieke scenario: dit is gewoon ‘business as usual’. Een probleempje dat moet aangepakt worden. Verwacht wordt dat binnen enkele dagen Islamitische Staat opnieuw een serie van bay’a berichten zal verspreiden; de eed van trouw zal aan een nieuwe kalief worden gezworen. Het proces dat zich vlak na de dood van al-Baghdadi afspeelde waarin ISIS-jihadi’s trouw zweren aan een nieuwe Kalief, lijkt zich te zullen herhalen.

Verslagen?

De cruciale vraag die nu (weer) op tafel ligt: is Islamitische Staat hierbij verslagen? Het eenvoudige antwoord: neen. Voor de organisatie is dit een tijdelijk probleem dat opgelost zal worden. Islamitische Staat is immers niet meer de monoliet van pakweg vijf jaar geleden.

De centrale organisatie is er nog wel maar opereert duidelijk vanuit het verborgene, zoals gesteld heeft de laatste kalief nooit enig teken van leven gegeven. Als spook-Kalief leidde hij wat Islamitische Staat ooit was. Een franchise van lokaal opererende eenheden die dezelfde vlag aanhangen. Wanneer ISIS een centraal geleide structuur was, onder de leiding van al-Baghdadi, was de groep in staat om vernietigende aanslagen uit te voeren in Europa.

De gedecentraliseerde structuur van de groep, en misschien nog belangrijker, het gebrek aan inkomsten nu, maken de kans op gecoördineerde aanslagen op westers grondgebied aanzienlijk kleiner. Voor de Verenigde Staten is dit echter geen strategische overwinning, een tactische misschien. Het gevaar van Islamitische Staat blijft imminent aanwezig in landen als Syrië, Irak, Nigeria, Niger, Congo, Mozambique en Afghanistan. Zoals hun jarenlange slogan ‘baqiya wa tatamadad’ (blijvend en groeiend) laat vermoeden is ISIS niet zomaar uit te schakelen. Het zal ons waarschijnlijk nog jaren kosten voor we een adequaat middel vinden om het ontstaan en voortbestaan van dergelijke groeperingen te vermijden.

Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi

De kalief is dood, leve de kalief