Gisteren, 29 april 2021, overleed Hafid Bouazza op amper 51-jarige leeftijd. Op 7 december 2015 publiceerde Doorbraak dit interview met hem over onder andere zijn spraakmakende essay De Akker en de Mantel. We halen het graag terug voor u uit de oude doos.

De Nederlandse schrijver Hafid Bouazza laat van zich spreken. In het rijk gedocumenteerde, maar bijwijlen ook humoristische essay De Akker en de Mantel haalt hij striemhard uit naar de mensonterende positie die de islam toebedeelt aan de vrouw. Bouazza beseft dat hij stelling neemt. Een blad voor de mond nemen doet hij inderdaad niet, en om zijn argumentatie te staven, leidt hij ons rond in de Koran, in de Arabische poëzie en geschriften.

Hafid Bouazza behoort tot het kruim van de Nederlandse letteren. Hij debuteerde in 1996 met De voeten van Abdullah. In 2001 mocht hij het boekenweekgeschenk schrijven, Een beer in bontjas, en in 2004 kreeg hij de Gouden Boekenuil voor zijn meeslepende Paravion. Ik spreek met hem af in Amsterdam, op het moment dat Syrische vluchtelingen zich met tienduizend per dag voorbij de Duitse grens wurmen. De aanslagen in Parijs liggen nog voor ons. Hij spreekt met vuur, en doorspekt zijn betoog met anekdotes waarbij zijn ogen guitig oplichten. De blik van een polemische kwajongen, maar Bouazza weet waarover hij spreekt. Hij is een expert in de Arabische literatuur en verzorgde vertalingen naar het Nederlands. Op zijn 23ste gooide hij de islam uit zijn leven.

Verontwaardiging

Zijn essay is voortgesproten uit verontwaardiging. Verontwaardiging over het gemekker van moslims (‘in onze samenleving heeft iedereen dezelfde rechten, dus moet je niet aankomen met achterstelling’), over schoolboeken waarin niet-moslims als christenhonden worden voorgesteld, over de weinig benijdenswaardige positie van de vrouw in de moslimwereld. ‘Ik speelde allang met de idee’, vertelt hij, ‘en heb met vele mensen besproken of ik ermee naar buiten moest komen. Gerrit Komrij vond het niet zo’n goed idee, maar Connie Palmen zei dat ik er heel genuanceerd over dacht en het maar moest doen.’

Veel licht aan de einder ziet Bouazza niet. ‘De situatie zal er alleen maar op verslechteren (en nauwelijks enkele dagen later kwamen de Parijse aanslagen, nvdr). We zullen onder vuur van IS blijven liggen, en al die vluchtelingen zullen de patriarchale en vrouwonvriendelijke ideologieën in het Westen alleen maar versterken. Er wordt nu al in de vluchtelingenkampen gewag gemaakt van aanrandingen van vrouwen, en van vrouwen die verplicht worden een hoofddoek te dragen. Het gaat zelfs zover dat gastgezinnen die vluchtelingen onderdak bieden wordt aangeraden zich zedig te kleden. Dat is de wereld op zijn kop.’

‘Op termijn zullen westerse vrouwen de druk voelen zich meer en meer te conformeren aan de islamitische voorschriften. En wat mij ook dwars zit is het totale gebrek aan dankbaarheid vanwege mensen die hier opgevangen worden. Onmiddellijk wordt een beroep gedaan op sociale voorzieningen, en wordt een sfeer van toe-eigening geschapen.’

Naïviteit of domheid?

Het is natuurlijk een bijzonder moeilijke evenwichtsoefening. Je begint je essay met een disclaimer: ik bied geen oplossingen.
‘Oplossingen moeten vanuit de politiek komen (lacht wrang). Ik geloof wel dat we de morele plicht hebben geld vrij te maken voor de opvang van vluchtelingen in de regio zelf. Maar in se is mijn boek een pleidooi voor het behoud van de westerse waarden. Want van elke toegeving is de vrouw het eerste slachtoffer.’

Een gematigde invulling van de islam die die westerse waarden omarmt is volgens jou niet mogelijk?
‘Een gematigde islam, waar iedereen nu de mond van vol heeft, bestaat niet. Dat is net zoiets als nobele wilden. Het is een uitvinding van het Westen. Trouwens, als de islam, zoals sommigen beweren, de godsdienst van de vredelievendheid is, waarom zou hij dan gematigd moeten zijn? Dezelfde paradox zit in de zogenaamde vrijgevochten moslima. Enerzijds zou de islam de vrouw respectvol behandelen, maar waarom is iemand die geen hoofddoek draagt dan vrijgevochten? Het houdt geen steek.’

Het Westen heeft zich ingegraven in een collectieve naïviteit door in die mythe te willen blijven geloven?
‘Absoluut. Maar naïviteit kan overslaan in domheid. Het trauma van de Tweede Wereldoorlog bepaalt dat soort discours. Maar die wonde heel je niet door blind en hersenloos praktijken toe te laten die tegen de grondwet indruisen.’

Je wijst ook Edward Saïd met de vinger, auteur van het invloedrijke Oriëntalisme.
‘Dat boek heeft bijzonder veel kwaad aangericht. Het is heus geen toeval dat het zo populair was onder de Moslimbroeders. Weet je, de Arabische wereld heeft geen last van het kolonialisme, maar van postkolonialisme. Zonder het kolonialisme was de Arabische wereld nooit, maar dan ook nooit gemoderniseerd.’

Vrije keuze

Zijn moslimvrouwen niet zelf in staat om te bepalen of bijvoorbeeld het dragen van een hoofddoek hun vrijheid aantast? Westerse vrouwen gaat het overigens ook niet altijd voor de wind: feministen wijzen erop dat zij in schoonheidswedstrijden als vlees gekeurd worden. En om aan het schoonheidsideaal te voldoen moeten ze hoge hakken aan.
‘Dat is natuurlijk volslagen belachelijk. Die redenering slaat echt nergens op. Westerse vrouwen zijn helemaal niet verplicht hoge hakken te dragen of mee te draven in zo’n show. Daar moet je wel een hele slechte smaak voor hebben. Een vrouw moet helemaal niets. Ze hebben de vrije, individuele keuze! Dat is de kern.’

‘Die vergelijkingen slaan nergens op en het zijn rechtvaardigingen die de vrouw meer kwaad dan goed doen. Allochtone vrouwen leiden aan het Gekooide Aapsyndroom. Ze zien de schaduw van de tralies en bij sommigen leidt dat ertoe dat ze de tralies weten om te buigen. Al zijn ze dan wel afvallig en moeten ze in veel gevallen volledig met hun familie breken. Als het werkelijk zo is dat de sluier een vrije keuze is, waarom ontsluiert de vorige koning van Marokko dan zijn dochters als symbool voor hun ontvoogding voor de televisiecamera’s? Als het geen symbool is, kun je die hoofddoek net zo goed uitlaten.’

De puriteinse levensopvatting van vandaag staat in schril contrast met het begin van het islamitische tijdperk. In de achtste eeuw schrijft Abu Nuwas poëzie die niet moet onderdoen voor wat de Sade een millennium later neerpent.
‘Abu Nuwas was een regelrechte libertijn in de letterlijke betekenis van het woord. Vrijheid en zelfbeschikking zijn alles. Mekka is bij hem nog een liefdesoord van heimelijke ontmoetingen. Ik vind hem een van de grootste dichters ter wereld. In Nederland en Vlaanderen zal men zijn gedichten misschien enkel via mijn vertalingen kennen, maar in het Engels, Frans en Duits is hij veelvuldig vertaald.’

‘De geschiedenis had zeker anders kunnen lopen. In de negende eeuw, tijdens de Abbasidische Revolutie, streden de Perzen tegen de Arabische dominantie. Dat was het begin van de Gouden Eeuw van de Arabische cultuur. Merk daarbij op dat het ontsluiten van de antieke kennis het werk is geweest van christelijke monniken; de meeste vertalingen werden via het Assyrisch naar het Arabisch vertaald, in enkele gevallen direct uit het Grieks naar het Arabisch. Moslims hebben zelf niks vertaald, dat deden christenen; zij waren opdrachtgevers, geen uitvoerders.’

Cultuurrelativisme

Kun je de Koran wel beoordelen op wat het boek letterlijk voorschrijft? De Bijbel is ook niet altijd voor doetjes.
‘Daar zit ‘m nu net het verschil. Ik hoor christenen of Joden geen pleidooi houden voor de steniging van de vrouw. En als moslims voor hun geloofsdogma’s letterlijk verwijzen naar de Koran, wie ben ik dan om hen tegen te spreken? We moeten dringend af van dat relativisme, want dan verliezen we elke vorm van moraal. Polygamie is in landen als Marokko nog steeds toegelaten, met het argument dat wat Allah heeft toegestaan niet door de koning verboden kan worden.’

‘Als de islam duizenden en duizenden doden claimt, dan erger ik me blauw aan cultuurrelativisten die na elke aanslag heel hard hun best doen om de islam uit de wind te zetten. Blijkbaar is de islam belangrijker dan mensenlevens. De stelling dat moslimfundamentalisten de islam gekaapt hebben, klopt niet. Of beter gezegd: er moet wel iets te kapen vallen. Hetzelfde geldt voor vrouwenbesnijdenis, steniging, noem maar op. En wie daarvan wegkijkt omdat elke cultuur zijn eigen praktijken heeft, die is een totaal gevoelloze misogyn. We moeten een lijn in het zand trekken. Hier staan wij voor, en raak je daaraan, dan keer je je tegen deze samenleving. Ik hoef moslims daarom ook helemaal niet te begrijpen, of in hun ziel te kunnen kijken. Gesteld dat ze er al een zouden hebben.’

Moordzuchtig

Na de aanslagen op Charlie Hebdo schreef Slavoj Zizek dat moslimterroristen door afgunst gedreven worden.
‘Daar zit zeker wat in. Maar om tot dergelijke acties over te gaan, moet je in de eerste plaats toch rabiaat geloven dat je door Allah gedreven wordt. Religie op zich kan een grenzeloze moordzucht oproepen. Dat is de kern van de zaak, en geen bijkomstigheid. Een moslim hoeft niet meer na te denken, want Allah heeft alles al voor hem uitgestippeld.’

‘Kijk, godsdiensten dragen niet allemaal dezelfde boodschap uit: anders waren ze één godsdienst. De boodschap van Jezus is er een van liefde. Die van de islam is er een van totale onderwerping aan Allah, en zonder protest doen wat je opgedragen wordt. Dat vindt zijn weerslag in het patriarchaat. Als je vader tegen je praat, moet je je ogen neerslaan. Hem aankijken is een belediging. Met sociale ongelijkheid of wat dan ook heeft de haat tegen het Westen niets te maken.’

‘Wat daarentegen vooral speelt, is hun manifestatie van mannelijkheid in een gefeminiseerde samenleving. In Nederlandse vluchtelingenkampen waren er opstootjes, omdat mannen dringend vrouwen nodig hadden om te neuken want, zo zeiden ze, “onze ballen zwellen op”. Ik verzin het niet. En zoals sommigen nogal naïef beweren, even gaan praten met deze mensen, dat helpt echt niet. Echt niet.’

Holle retoriek

Is er hoop?
‘Of ze er nu is of niet, hoop verandert niets. Optimisme verandert niets. Maar ik geloof niet in de dialoog. Met moslims valt helemaal niet te praten. Ik moet niets hebben van dat hypocriete discours waarin met gespleten tong gesproken wordt, en naar buiten uit de westerse waarden wel omarmd worden, maar in de eigen gemeenschap het tegenovergestelde gepredikt wordt.’

Jij zal maar burgemeester zijn van een stad met een grote moslimpopulatie. Is er een alternatief, behalve dialoog?
‘Natuurlijk. Er zijn wetten. Worden die niet nageleefd, dan volgt er een boete of gevangenisstraf. De beste straf die je kunt uitspreken is een korting op hun uitkering. Maar gelukkig ben ik geen politicus. Ik ben gewoon te slim om politicus te zijn. Ik voel me haast beledigd dat je die hypothese nog maar durft te uiten!’

‘Holle retoriek en gemeenplaatsen, verder komen onze politici in Nederland en België niet. Al merk ik dat de Belgische overheid ruggengraat begint te vertonen, anders dan de onze. Misschien moeten we maar een mooie, jonge vrouw als minister-president hebben!’

We nemen afscheid aan de Nieuwmarkt, waar zoals altijd een aantal politiecombi’s opgesteld staan. ‘Zie je die agenten daar staan’, wijst hij met glimmende ogen. ‘Die staan daar maar. Ze zouden veel beter boeven vangen.’

___________

Hafid Bouazza’s De akker en de mantel. Over de vrouw en de islam is verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.

Abu Nuwas

Hafid Bouazza: ‘Boodschap islam is er een van totale onderwerping’