Politici orakelen al enkele jaren over groene waterstof. Ondanks onderbouwde kritiek op die waterstofambities stromen sinds 2020 tientallen miljarden euro aan subsidies van de Europese Unie en haar lidstaten naar deze nieuwe mirakeloplossing voor de energietransitie. Onderzoeksjournalisten ontdekten dat dat wondermiddel eigenlijk een twijfelachtig opgezet spel is.

De onderzoeksjournalisten Jesse Pinster van Follow the Money en Charlotte Wirth van het Duitse blad Stern brachten afgelopen zaterdag uit dat het beleid van de Europese Unie rond groene waterstof op een zeer discutabele manier tot stand kwam.

Energiedrager van de toekomst

In Hoe de EU in de ban raakte van een Delftse waterstoffluisteraar vertelt Pinster in geuren en kleuren hoe een Nederlandse professor na het faillissement van zijn bedrijf gehoor vond bij de rechterhand van de socialistische Eurocommissaris Frans Timmermans. Die rechterhand was Diederik Samsom, ex-campagneleider bij Greenpeace en voormalig kopman van de Nederlandse socialistische partij PvdA.

Tot 2019 hadden ambtenaren en politici vaak nog nooit van waterstof gehoord. In 2024 beweren ze dat waterstof de energiedrager van de toekomst wordt, dé mirakeloplossing voor de Europese klimaatagenda. Volgens de onderzoeksjournalisten is dat te danken (of te wijten) aan één Delftse hoogleraar: Ad van Wijk. Geen nieuwe Einstein. Wel iemand met een jarenlange goede relatie met de machtigste klimaatambtenaar van de Europese Commissie: Diederik Samsom.

Lobbywerk

Het lobbywerk van Ad van Wijk zette waterstof hoog op de Europese agenda. De ‘waterstofprofessor’ maakte handig gebruik van het Brusselse gebrek aan kennis. Op die manier wist hij op beslissende momenten het Europese beleid te beïnvloeden.

Voor wie waterstofleidingen aanlegt of waterstof vervoert telt natuurlijk alleen de omzet en de winst. De industrie kan op haar beurt dankzij waterstof een vergroening claimen

Van Wijk boorde daarmee een goudader aan: hij was meteen goed voor de nieuwe lobbygroep Hydrogen Europe. Die groepeert al wie subsidies hoopt te oogsten voor groene waterstof. Tussen het groeiend aantal leden zitten onder andere oliemaatschappijen BP en TotalEnergies, maar ook gasproducenten Air Products en Air Liquide.

Daar kwamen aannemers bij zoals baggeraar DEME en havenbedrijven zoals de Haven van Antwerpen-Brugge en Northsea Ports (Gent en Terneuzen). En uiteraard ontbreken ook de bedrijven niet die inzetten op waterstof zoals CMB.TECH (recent overgenomen door gastankerrederij Euronav) en industriële spelers zoals AGFA, Equinor, ArcelorMittal of de buizenfabrikant Aliaxis. Zelfs de provincie Oost-Vlaanderen betaalt lidgeld om subsidies en investeringen naar haar provincie te halen.

Onmisbaar?

Waterstof zou immers volgens de Europese Commissie, maar ook volgens federaal minister Tinne Van der Straeten (Groen) en de voltallige Vlaamse regering onmisbaar zijn voor de energietransitie. Dat mag dus iets kosten. De EU trok 36 miljard euro belastinggeld uit voor groene waterstof. Om die enorme zak belastinggeld is het uiteraard te doen.

Nochtans zijn de rol en het nut van waterstof als energiedrager op zijn minst omstreden. Wetenschappers verwijzen naar de hoge kosten: de grote hoeveelheid energie nodig voor de productie en naar de energie die daarbij verloren gaat. Bij het omzetten van stroom naar waterstof om nadien stroom te maken door waterstof te verbranden zou zestig procent van de oorspronkelijke energie verloren gaan.

Voor wie waterstofleidingen aanlegt of waterstof vervoert telt natuurlijk alleen de omzet en de winst. De industrie kan op haar beurt dankzij waterstof een vergroening claimen. Want ze betaalt vermogens aan emissierechten op haar gebruik van gas of olie. Met groene waterstof vallen die zware belastingen weg.

Troefkaart

De verkopers van groene waterstof hebben bovendien nog een troefkaart: waterstof kan worden opgeslagen, opslag dus van CO2-vrije, hernieuwbare energie. Die opslag is belangrijk want andere hernieuwbare energie (zon, wind) is immers niet altijd beschikbaar. En dus zijn de opslagmogelijkheden cruciaal. Anders gezegd, en terug naar het Europese verhaal: Ad Van Wijk had een wonderoplossing.

Maar wie is die waterstofprofessor? Hij runde eind jaren 1990 het groen energie-adviesbureau Econcern. Maar in 2009 ging de zaak failliet. In 2011 kon Van Wijk deeltijds aan de slag als hoogleraar aan de TU Delft. Daar ontdekte hij waterstof als oplossing. De nieuwbakken professor lanceerde Hydrogen Valley, lokale economie gecentreerd rond zijn geliefde energiedrager. En net als destijds bij Language Valley van Lernout & Hauspie omarmden politici en bedrijfsleiders ook dat verhaal.

Van Wijk en Samsom kenden elkaar al 25 jaar van bij Greenpeace. In 2019 kreeg Samsom een topfunctie binnen de Europese Commissie als rechterhand van Eurocommissaris Frans Timmermans. Samsom gaf Timmermans een artikel van Van Wijk. ‘Slechts 8 procent van de Sahara hoeft bedekt te worden met zonnepanelen om de hele wereld van energie te voorzien,’ staat daarin te lezen. Van Wijk beweerde ook dat elektriciteit na enkele aanpassingen als waterstof via bestaande gaspijpleidingen naar Europa kon vloeien. En zo ging ook Europees de bal aan het rollen.

Geen wonderoplossing

Volgens specialisten en wetenschappers is waterstof géén wonderoplossing, maar wel slim bedacht. Van Wijk vinkte veel politieke vakjes tegelijk af: Europees technologisch leiderschap, economisch momentum, jobcreatie én ‘mogelijk minder economische vluchtelingen vanuit Noord-Afrika’.

Frans Timmermans maakte daar volop gebruik van bij een hoorzitting in het Europees Parlement. ‘In mijn dromen creëer ik een samenwerking met Afrika, vooral met Noord-Afrika’, zei Timmermans. ‘We gaan helpen bij het installeren van een gigantische hoeveelheid zonnepanelen in Afrika en dan transformeren we die energie in waterstof en transporteren het naar de rest van de wereld en naar Europa.’ Het broodje van de waterstoflobby was alvast bij de Europese Commissie gebakken.

Europese prioriteit

Kort nadien, bij de presentatie van de Green Deal, bleek waterstof al één van de Europese prioriteiten. En dankzij corona was er ook een hoop geld ter beschikking. Die waterstofstrategie moest er in elke lidstaat komen om Europa klimaatneutraal te maken. Uit een intern document van de Commissie bleek overigens dat de lobbygroep en het team van Eurocommissaris Timmermans overlegden om tegelijk enthousiast te tweeten over dat fantastische plan. Een straf voorbeeld van hoe de Commissie en een lobby bepaalde vormen van belangenvermenging normaal vinden.

Dat sloeg overigens aan bij veel nationale beleidsmakers. Ook bij ons. De federale minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) stelde eind 2022 haar eigen federale waterstofstrategie voor, ook hier op maat van de subsidietrekkers. Nationale en zelfs regionale lobbygroepen werden in 2023 boven de doopvont gehouden.

Het gaat te ver hier over oplichting te gewagen. Maar misschien komt het wel in de buurt.

Ad van Wijk

Groene waterstof: de verzonnen mirakeloplossing?