Op 4 december 1934 overlijdt Adrien de Gerlache de Gomery op zijn 68ste. Deze ontdekkingsreiziger was op 2 augustus 1866 geboren in Hasselt. Zijn expeditie is de eerste die op de Zuidpool overwintert.

Een militaire carrière was traditie in zijn adellijke familie, en in 1886 neemt Adrien dienst bij de marine. Op zijn 24 wordt hij bevorderd tot luitenant-ter-zee. Hij dient op schepen van de visserij-inspectie en de veerbootlijn Oostende-Dover, maar zoekt avontuur. In 1895 neemt Gerlache deel aan een reis naar Groenland. Hij verneemt de plannen van de Finse ontdekkingsreiziger Adolf Erik Nordenskiöld om het nog onontdekte Grahamland te verkennen en daar riskant te overwinteren. Als die zijn plannen afzegt door gebrek aan financiering, ontwikkelt Gerlache zijn eigen expeditieproject.

Ook de Belgische expeditie mist geld. Pas als Leopold II van België de Geografische Maatschappij gebiedt Gerlache te steunen, stromen fondsen binnen. Hoewel het publiek voornamelijk de wetenschappelijke doelen van de expeditie worden voorgespiegeld (zoals de nauwkeurige locatie van de magnetische Zuidpool), worden ook tastbare economische baten nagestreefd. Geologisch onderzoek moet naar mogelijk nieuwe (bronnen van) grondstoffen leiden. Tegelijk droomt men van vergroting van het Belgische koloniale bezit, via landinname door de ontdekkingsreiziger, zoals in die tijd gebruikelijk.

Met de helft van het ingezamelde geld wordt in Noorwegen de afgedankte zeehondenkotter Patria gekocht, overschilderd en tot Belgica omgedoopt. Het zeilschip meet 30 meter bij zeven, met een diepgang van vijf meter. Het heeft ook een stoommachine van 150 pk. Een verbouwing om het schip zeewaardig te maken, wordt om financiële redenen niet uitgevoerd. Geen enkel bemanningslid, behalve kapitein Gerlache, heeft enige poolervaring.

De Belgica verlaat de haven van Antwerpen op 16 augustus 1897. Vanaf het begin heeft de expeditie pech. Stormen en riffen beschadigen het schip, een deel van de bemanning valt uit en blijft in Chili achter. Begin 1898 bereikt de Belgica de Antarctische wateren, maar op 22 januari valt de Noorse zeeman Carl-August Wiencke overboord en verdrinkt. Wiencke Island, een van de vele nieuw ontdekte eilanden in de Palmer Archipel, wordt naar hem genoemd.

In maart 1898 passeert de Belgica de zuidelijkste breedtegraad die ooit was bereikt. Uitbundig over deze prestatie verzuimt Gerlache op tijd een overwinteringsplaats voor de geselecteerde ontdekkingsploeg te vinden en het schip terug te sturen naar ijsvrije wateren. De Belgica loopt vast in pakijs: een poolnacht die 66 dagen duurt. Symptomen van bloedarmoede duiken op. Matroos Adam Tollefsen begint aan zware waanideeën te leiden en op 5 juni sterft de jonge Mechelse natuurkundige Emiel Danco (1869-1898) aan ‘pool-anemie’. De naam ‘Danco-land’ voor een stuk kustlijn op Antarctica is een schrale troost.

Ondertussen drijft het schip met het omringende pakijs mee. Zelfs na het einde van de poolnacht komt de Belgica niet vrij. De tijd dringt, want de volgende zonloze maanden leiden naar een zekere dood. Met zagen en explosieven poogt de bemanning maandenlang een geul te maken naar het open water dat aan de horizon zichtbaar is, maar pas meer dan een jaar later, op 14 maart 1899, worden de resterende 17 opvarenden van het schip gered. Op 5 november 1899 bereikt de Belgica opnieuw de haven van Antwerpen.

In 1928 wordt Adrien de Gerlache de Gomery benoemd tot directeur-generaal van de Belgische marine. Hij sterft aan paratyfus op 4 december 1934.

Adam Tollefsen

Vandaag 1934: Adrien de Gerlache overleden, Hasselaar en Zuidpool-ontdekkingsreiziger