Van 18 tot 28 november 1095 wordt in de kathedraal van de Franse stad Clermont een concilie gehouden onder voorzitterschap van paus Urbanus II. Naast 182 kardinalen, bisschoppen en abten uit Italië, Spanje en Frankrijk reist ook een Byzantijnse delegatie naar het evenement. In de aanloop naar het concilie doet het gerucht de ronde dat de paus een gebeurtenis van grote betekenis zal aankondigen. Duizenden mensen stromen toe.

De paus verschijnt dan op 27 november 1095 voor de verwachtingsvolle menigte, in open lucht. Hij houdt een sterk gedramatiseerde toespraak over het lijden van het christendom in het Oosten. Urbanus roept op om de heilige plaatsen in Jeruzalem te bevrijden door een heilige oorlog, een Kruistocht. De moslims zijn tot in het hart van de christelijke gebieden doorgedrongen, waarschuwt de paus, de heiligheid van Jeruzalem is in gevaar en het leed dat de pelgrims in Jeruzalem moeten ondergaan op weg naar en in het Heilige Land is verschrikkelijk. God zelf zal deze heilige oorlog leiden en voor iedereen die meevecht is er totale vergeving van al zijn zonden en wacht er glorie in het koninkrijk van de hemel.

Volgens de kroniekschrijvers wordt die oproep enthousiast ontvangen door de menigte. Dit is echter twijfelachtig, omdat Urbanus in het Latijn spreekt, dat slechts weinigen begrijpen. Adhémar de Monteil, bisschop van Le Puy, knielt direct na het einde van de toespraak voor Urbanus II neer en vraagt als eerste toestemming om te mogen marcheren. Vele anderen sluiten zich bij hem aan. Daarna houdt paus Urbanus II synoden in Tours en Rouen om zijn oproep verder te verspreiden.

Rondtrekkende predikers die door het hele land worden gestuurd, zorgen ervoor dat veel gewone mensen, avonturiers, criminelen en boeren ten strijde trekken. Onder het motto ‘Deus lo vult!’ (God wil het!) vertrekken in 1096 zowat 400 000 Europeanen op weg naar Jeruzalem. Vele duizenden zullen omkomen door schipbreuk en honger. Uiteindelijk komen rond 1099 veertigduizend door godsdienstwaanzin, zonnesteken en vooral bloeddorst bezeten christenstrijders in Jeruzalem aan. In de Al-Aqsa-moskee doden ze duizenden moslims. Ook duizenden Joden worden samengebracht in hun synagoge, waar ze levend worden verbrand.

De beoogde herovering van het Heilige Land wordt gemotiveerd door de bevrijding van christenen die daar onderdrukt worden en vaak te lijden hebben onder wreedheden van moslims. In de periode 1095-1291 werden in totaal acht kruistochten georganiseerd. Volgens historici hebben ze een blijvend trauma achtergelaten in het collectieve geheugen van de moslimwereld, zelfs na bijna duizend jaar.

Sommige Europeanen gaan mee in deze blaam voor Europa. Ze vergeten het zuiden van Spanje, waaronder Andalusië, in de jaren 700 veroverd werd door islamitische Arabieren en Berbers. En dat de Frankische hofmeier Karel Martel in 732 in de Slag bij Poitiers een Moors invasieleger onder emir Abdul Rahman versloeg, waarmee hij hun gewelddadige opmars naar Noord-Europa tot staan bracht.

Adhémar de Monteil

Vandaag 1095: Paus Urbanus II roept op tot de Eerste Kruistocht – met enorme gevolgen