Het Europees Parlement spreekt zich medio september in Straatsburg uit over een aangepast voorstel van de Europese Commissie om de minimumlonen binnen de verschillende lidstaten beter af te stemmen op de levensduurte. Van een gemeenschappelijk minimumloon voor de hele EU is voorlopig nog lang geen sprake.

Het gewaarborgd minimumloon in ons land bedraagt op dit moment 1.806 euro bruto per maand. In buurland Luxemburg loopt dit op tot 2.256 euro. Een Portugese werknemer verdient dan weer maar minimaal 822 euro bruto, en een Bulgaarse werknemer moet het in het slechtste geval zelfs met amper 362 euro stellen. Er hoeft geen tekening bij dat die reusachtige verschillen de sociale dumping en outsourcing binnen de EU sterk in de hand werken. Mede daarom broedde de Europese Commissie al enkele jaren op een voorstel om die minimumlonen beter op elkaar af te stemmen. Daar kwam de voorbije jaren de vaststelling bovenop dat het aantal ‘werkende armen’ – mensen die voltijds werken maar toch te weinig verdienen om maandelijks de eindjes aan elkaar te knopen – stelselmatig toenam. Met andere woorden: in heel wat lidstaten volstaat het huidige minimumloon vaak niet om de laagste inkomens een behoorlijke levensstandaard te garanderen.

Hoewel Europa strikt genomen niets te zeggen heeft over de minimumlonen in de lidstaten – dat is en blijft nationale materie – is de voorbije jaren het besef gegroeid dat meer Europese inmenging in het loonbeleid op termijn wel degelijk kan leiden tot een socialer Europa waar minder mensen uit de boot vallen. In tijden van groeiende sociale ongelijkheid, sterk oplopende inflatie én collectieve verarming heeft het nu voorliggende akkoord dus wel degelijk een grote symbolische waarde.

Collectieve loonsonderhandelingen

Net geen twee jaar geleden kwam de Europese Commissie voor het eerst zelf met een voorstel van richtlijn naar buiten waarmee ze twee vliegen in één klap hoopte te slaan. Enerzijds zouden de minimumlonen in elke lidstaat moeten worden aangepast aan de lokale levensduurte. Anderzijds was het de bedoeling om de lidstaten ertoe aan te zetten meer in te zetten op collectieve loononderhandelingen, een beproefd instrument om billijke lonen en arbeidsvoorwaarden af te dwingen. Zeker in landen die op dat vlak weinig traditie hebben.

Om te garanderen dat de minimumlonen in elke lidstaat voortaan zullen volstaan om de burgers daar een ‘fatsoenlijk’ leven te garanderen, schuift de commissie verschillende criteria naar voor die voortaan mee de hoogte van het minimumloon zullen bepalen. Onder meer de nationale koopkracht, de stijging van de lonen en de nationale arbeidsproductiviteit zullen voor elke lidstaat als richtsnoer gaan fungeren. De minimumlonen moeten daarna ook om de twee jaar worden aangepast, met inspraak van werkgevers én vakbonden. Lidstaten die zich niet aan de afspraken houden, mogen sancties verwachten.

Daarnaast bepaalt het voorstel ook dat er een soort actieplan komt om collectieve loonsonderhandelingen te bevorderen in die lidstaten waar vandaag nog minder dan 80 procent van de arbeidscontracten tot stand komen via dergelijke collectieve onderhandelingen. Onderzoek wijst immers uit dat meer collectieve arbeidsovereenskomsten doorgaans ook tot een betere sociale bescherming, minder sociale ongelijkheid én hogere minimumlonen leiden.

Het nieuwe voorstel waarover het parlement zich nu moet uitspreken stelt dat een het minimumloon voortaan als toereikend zal worden beschouwd als het minimaal 60 procent van het mediaanbrutoloon en 50 procent van het gemiddeld brutoloon in een lidstaat bedraagt. Lidstaten waar de loonvorming uitsluitend via cao’s verloopt, zullen dan weer niet verplicht worden een wettelijk minimumloon in te voeren.

Verzet

Er kwam de voorbije maanden vanuit verschillende hoeken verzet tegen het voorstel van de commissie. In een aantal – voornamelijk Scandinavische – lidstaten worden de lonen uitsluitend op basis van collectieve onderhandelingen op bedrijfs- of sectorniveau vastgelegd, en bestaat er vandaag dus geen minimumloon. Onder meer de Denen en de Zweden hielden voet bij stuk en weigerden hun sterke traditie van sociaal loonoverleg op te geven. In een aantal andere landen, denk aan Hongarije, werd er dan weer gevreesd voor een verdere aantasting van de nationale soevereiniteit, terwijl de meeste West-Europese landen net al veel langer vragende partij waren om de minimumlonen beter op elkaar af te stemmen.

Eind vorig jaar bepaalden ook het Europees Parlement en de Raad hun standpunt. Vanuit het parlement werd het voorstel van de commissie op een aantal vlakken nog wat aangescherpt, onder meer door een soort van nationale korf van goederen diensten mee te nemen in de lijst van criteria om per land het minimumloon te bepalen. In juni van dit jaar kwamen het parlement en de raad tot een definitief akkoord, dat nu in Straatsburg ook bekrachtigd moet worden. De commissie zal dan op haar beurt toezien op de uitvoering van de nieuwe regels in de verschillende lidstaten, en desnoods ook optreden tegen lidstaten die ze aan hun laars vegen.

Binnen het Europees Parlement is de algemene verwachting dat de nieuwe regels in de meeste lidstaten zullen leiden tot een stijging van de lonen. Op langere termijn zouden ook de interne loonconcurrentie en de race to the bottom op sociaal vlak tussen een aantal lidstaten moeten afnemen. Daarnaast zal wellicht ook de loonkloof tussen mannen en vrouwen verkleinen: anno 2022 is immers 60 procent van de werknemers binnen de EU die het met een minimumloon moet stellen vrouw.

Doorbraak

Dit akkoord betekent wel degelijk een doorbraak, omdat het de allereerste keer is dat Europa zich op het zeer gevoelige terrein van de nationale loonafspraken begeeft. Tegelijk zou het naïef zijn om te verwachten dat de grote loonverschillen binnen de EU hiermee op termijn nu plots zouden wegsmelten. Enerzijds omdat er nu eenmaal een gigantisch diepe kloof gaapt tussen de economische productiviteit en de koopkracht in pakweg Nederland, Bulgarije of Portugal. Anderzijds ook omdat de lidstaten nu wel een Europees kader aangereikt krijgen om te bepalen hoe hoog een behoorlijk minimumloon zou moeten zijn, maar de bepaling daarvan sowieso een nationale bevoegdheid blijft. De lidstaten moeten de nieuwe Europse regels eerst dus ook nog in hun nationale wetgeving opnemen.

Daar staat tegenover dat Europa de implementatie van de nieuwe wetgeving in de verschillende lidstaten jaarlijks zal monitoren en dat dit akkoord wel degelijk een belangrijke symbolische doorbraak betekent in de richting van meer sociale eenmaking op Europees vlak. Agnes Jongerius, het Nederlandse Europarlementslid (Progressieve Allinatie van Socialisten en Democraten) dat met de Raad en de Commissie over het akkoord onderhandelde, verwacht alvast dat minstens twintig lidstaten op termijn hun minimumloon zullen moeten optrekken.

Ook haar Belgische fractiegenote Kathleen Van Brempt (Vooruit) toont zich een grote voorstander van de nieuwe regels, al mochten die voor haar wel nog een eind verder gaan. ‘Toch is dit een belangrijke eerste stap. Ervaring leert ons dat er dan in de toekomst nog wel nieuwe stappen zullen volgen. Federaal Minister van Arbeid Dermagne heeft ook al aangegeven dat hij het Belgische minimumloon waar nodig zal aanpassen.’

Agnes Jongerius

Europa wil vinger in de pap bij bepaling minimumlonen