Waar gaat het stoppen? Op de Franse nieuwszender LCI vond gisteravond een interessant debat plaats over de beslissing van Agatha Christie’s achterkleinzoon James Prichard om haar detectiveverhaal 10 kleine negertjes – 100 miljoen verkochte exemplaren wereldwijd sinds 1938 – niet langer onder die titel op de markt te brengen. In Frankrijk gaat Dix petits nègres voortaan Ils étaient 10 heten. En ‘L’ île aux nègres’ waar de intrige zich afspeelt zal voortaan ‘L’ île aux soldats’ heten. De inhoud an sich doet niet ter zake. Zowat iedereen heeft het verhaal in zijn jeugd gelezen en weet dat de titel naar een bekend kinderliedje verwijst dat als leidmotief door het boek loopt.

Over ras of zwarten is nergens sprake in het boek. Maar het woordje ‘nègre’ komt er door dat leidmotief een paar tientallen keren in voor. Ook in de tekst komen er dus aanpassingen. Of het Franse Cap Nègre, waar zangeres Carla Bruni en haar man Nicolas Sarkozy een buitenverblijf hebben, ook van naam moet veranderen, weten we nog niet. Of het woord nègre littéraire, al meer dan een eeuw de geijkte Franse term voor ‘ghostwriter’, ook aan vervanging toe is, zullen we wel zien.

Scepsis

Ondervraagd door David Pujadas van LCI juichte BLM-zwarte activiste Rokhaya Diallo, die sinds enkele dagen schrijft voor de Amerikaanse krant Washington Post, de beslissing toe. Ze had Agatha Christie duidelijk niet gelezen, bleek tijdens de discussie, anders zou ze nooit beweerd hebben dat er nergens een racistische toon in Tien kleine negertjes schuilt. (Nog steeds te krijgen bij bol.com). Maar het gebeurt wel vaker dat Rokhaya Diallo, niet gehinderd door een teveel aan dossierkennis, zich meer door haar emoties dan door naakte feiten laat inspireren.

Wikimedia Commons

Agatha Christie

De andere deelnemers aan het debat toonden veel meer scepsis over de beslissing van Agatha Christie’s achterkleinzoon en erfgenaam. Die andere deelnemers waren Sophie Coignard, van het weekblad Le Point, de psychoanalist, acteur en hoogleraar Gérard Miller, Jean-Philippe Delsol, advocaat aan de balie van Parijs, en Rachel Khan, een zwarte juriste die zich inzet voor ‘1000Visages’, een vereniging die tot doel heeft de Franse filmwereld te democratiseren door acteurs uit alle mogelijke socio-culturele milieus aan te trekken.

No big deal?

‘Ik ben de mening toegedaan dat Agatha Christie in de eerste plaats de bedoeling had om haar lezers te entertainen en dat ze het idee niet leuk zou hebben gevonden dat iemand gekwetst zou worden door een van haar uitdrukkingen’, lichtte James Prichard zijn beslissing toe. Het klopt dat de roman in Groot-Brittannië al sinds de jaren tachtig gepubliceerd wordt onder de gewijzigde naam And then there were none. In Frankrijk was dat nog niet het geval. De volgende door uitgeverij Hachette in oktober geplande uitgave krijgt dus een nieuwe titel. Hetzelfde geldt voor de verfilming die binnenkort op televisiezender M6 te zien is.

No big deal? Inderdaad. Het gebeurt nog dat titels van romans in de loop der jaren bij een nieuwe druk van naam veranderen. Een van de laatste romans van Jean Raspail, Hurrah Zara! is enkele jaren geleden bijvoorbeeld heruitgegeven onder de titel Les Pikkendorf, naar de naam van het geslacht waarvan deze epische roman het relaas is. Men moet de beslissing van Prichard dus respecteren, maar tegelijk wel eens goed nadenken wat de gevolgen van zo’n redenering kunnen zijn. Dat vond in ieder geval Gérard Miller toen Pujadas naar zijn mening polste. Miller militeerde in zijn studentenjaren einde jaren zestig in de maoïstische Gauche prolétarienne en stemt sindsdien voor de Parti communiste. Een graag geziene gast in Franse talkshows.

La Négresse van Edouard Manet

Maar ondanks zijn linkse overtuiging betreurde Miller de beslissing om de schaar te zetten in het vocabularium van Agatha Christie’s bekendste roman. Want waar gaat het eindigen? vroeg hij zich af. Wat gaan we doen met Voltaire en Molière? Met Shakespeare en Charles Dickens? Overal in de klassieke literatuur vind je aanstootgevende passages. Dat is nu eenmaal inherent aan literatuur. Moet Le nègre de Pierre le Grand van Alexander Poesjkin ook een andere naam krijgen? Wat met Petits contes nègres pour les enfants des blancs van Blaise Cendrars? Wat met de naam van het schilderij La Négresse van de impressionist Edouard Manet? En in een ander genre: wat met de kaskraker La Cage aux Folles, een parodie op homoseksualiteit en een klassieker van de Franse film? Of Blanche-Neiges et les sept nains? Niet wegens ‘Sneeuwwitje’, maar wegens ‘de zeven dwergen’. Het is vandaag immers politiek incorrect om mensen dwergen te noemen. Ook in een sprookje.

Maar nog verrassender kwam Rachel Khan uit de hoek. In tegenstelling tot Rokhaya Diallo vond zij het een verkeerde beslissing om Dix petits nègres een andere naam te geven. ‘Want op deze manier gaan we een gom gebruiken om de geschiedenis uit te wissen en de geschiedenis is wat ze is’. En belangrijker nog. Een aantal zwarte activisten claimt juist het woord ‘nègre’ in hun strijd om gelijke rechten. De Senegalese dichter Léopold Sédar Senghor smeedde samen met Aimé Césaire de term ‘négritude’ om de lotsverbondenheid van alle Afrikanen te omschrijven. Gaan we die term ook niet meer mogen gebruiken, vroeg Khan zich af. Ze wond zich overigens behoorlijk op over de manie om het taalgebruik te zuiveren. ‘Alsof wij zwarten dom zijn en het onderscheid niet kunnen maken tussen wat onschuldig is en niet.’ Of hoe obsessieve politieke correctheid in de ogen van zwarten een onuitstaanbaar paternalistisch randje kan hebben.

De grote antiracistische opkuisoperatie

Er zullen nog wel discussies van deze soort volgen, nu de cancel cultuur de wereld in haar greep heeft. Bij de BBC wordt over Brittania rule the waves gediscussieerd. De klassieker Gone with the wind moet de nodige ‘duiding’ krijgen. De cosmeticafirma L’Oréal gaat producten waarin de termen blanc en blanchissant voorkomt van naam veranderen. Idem bij de farmareus Jonhnson & Johnson. Geeraerts Gangreen verdwijnt uit de canon. Uncle Ben’s zet geen lachende zwarte man meer op zijn verpakkingen. Knorr’s zigeunersaus krijgt een andere naam. Bij Bol.com is Zwarte Piet uit den boze.

Journalist en romancier Franz-Olivier Giesbert kan zich er ook behoorlijk over opwinden. Zijn morgen la rue du Docteur- Blanche in Parijs, het schilderij Carré blanc sur fond blanc van Rothko, Blanche-de-Castille, de voornaam Claire en de roman Blanche ou l’oubli van Louis Aragon aan de beurt? ‘En moet “Le Mont Blanc” dan ook maar een andere naam krijgen.’ Lach er niet mee, waarschuwt Giesbert. Binnenkort zullen er gekken zijn om de grote antiracistische opkuisoperatie in al haar consequenties door te trekken.

Aimé Césaire

Agatha Christie wordt gezuiverd