Albrecht Mendelssohn Bartholdy (1874-1936), rechtsgeleerde én pianist, stamde uit een roemrijk geslacht. Zijn grootvader was de beroemde componist Felix Mendelssohn Bartholdy (1807-1849). Die was op zijn beurt de kleinzoon van de grote Duits-Joodse filosoof Moses Mendelssohn.

De zoon van filosoof Moses Mendelssohn was Abraham, een bankier die zich in 1822 bekeerde tot het christendom en het ‘christelijke’ Bartholdy toevoegde aan zijn eigen familienaam. Hij volgde daarmee het voorbeeld van vele Duitse Joden die zich in de nog christelijk gedomineerde maatschappij van de negentiende eeuw integreerden, om zo aan discriminatie te ontkomen.

Patriot

Van zijn grootvader erfde Albrecht een muzikale ader – hij was een begenadigd pianist en componeerde liederen – en als academicus trad hij in de voetsporen van zijn vader, een professor geschiedenis. De staatsrechtsgeleerde Karl Loewenstein (1891-1973) noemde hem ‘de musicus onder de Duitse juristen’.

In de wetenschappelijke literatuur wordt hij bestempeld als ‘burgerlijk humanist’, ‘diplomaat van de verzoening’ en ‘pionier van het Duitse vredesonderzoek’, zoals de historicus Felix Lange schrijft in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Albrecht Mendelssohn Bartholdy was inderdaad iemand met een open, vrijheidslievende geest. Iemand met vele internationale contacten die tegelijkertijd ook een Duitse patriot was.

Escalerende brutaliteit

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog had hij zoals meer dan drieduizend andere professoren de ‘Erklärung der Hochsschullehrer des Deutschen Reiches’ onderschreven. Daarin viel onder meer te lezen ‘dat het heil voor de hele cultuur van Europa afhangt van de overwinning die het Duitse “militarisme” al strijdend zal behalen’.

De escalerende brutaliteit van de oorlog schreef hij toe aan de Britse politiek. Groot-Brittannië zou zich niet beperkt hebben tot de strijd tussen regeringen en hun strijdkrachten

De escalerende brutaliteit van de oorlog schreef hij toe aan de Britse politiek. Groot-Brittannië zou zich niet beperkt hebben tot de strijd tussen regeringen en hun strijdkrachten, maar met zijn handelsblokkade ook ‘Hungerkriege gegen Kinder und Frauen’ gevoerd hebben. Volgens statistische berekeningen zijn 424.000 Duitsers van de honger omgekomen.

Dat Groot-Brittannië oorlog voerde nam niet weg dat Mendelssohn Bartholdy een zekere sympathie koesterde voor de toenmalige wereldmacht. Voor de oorlog had hij zich nog vergeefs ingezet voor verzoening tussen het Duitse keizerrijk en het ‘British Empire’, wat niet voor de hand lag in een klimaat van wederzijdse achterdocht en toenemende spanning.

‘Vredesverklaring’

Vanaf 1920 doceerde Mendelssohn Bartholdy aan de universiteit van Hamburg verschillende takken van het recht. In de jaren ’20 gaf hij ook blijk van een intensief maatschappelijk engagement. Hij richtte in 1923 het ‘Hamburger Institut für Auswärtige Politik’ op, het eerste politiek-wetenschappelijk onderzoeksinstituut in Duitsland. In 1929 volgde de ‘Gesellschaft der Freunde der Vereinigten Staaten’.

Politiek stond hij op de lijn van Gustav Stresemann (1878-1929), een gewezen rijkskanselier en minister van Buitenlandse Zaken. Stresemann had voor Duitsland de Verdragen van Locarno over de erkenning van zijn westelijke grenzen met Frankrijk en België onderhandeld. Mendelssohn Bartholdy juichte de verzoening tussen Duitsland en Frankrijk toe als ‘Friedenserklärung’ (‘vredesverklaring’).

Tegen Versailles

Mendelssohn Bartholdy richtte ook het tijdschrift ‘Europäische Gespräche’ op. Zoals de naam verraadt, wenste het de dialoog tussen de Europese natiestaten te bevorderen. Volgens Felix Lange ging het de oprichter om een ‘Europees beleid onder Duitse leiding’, aangezien het er in diens woorden op zou aankomen ‘hoe wij juist op een Duitse wijze deze Europese politiek bedrijven’.

Mendelssohn Bartholdy moet al te goed beseft hebben dat Duitsland die openheid naar de wereld toe alleen maar kon aanhouden als het een soevereine en zelfbewuste natie was. Dat was ook de reden waarom hij zich in het begin van de jaren ’20 zowel diplomatiek als wetenschappelijk kantte tegen het voor Duitsland vernederende Verdrag van Versailles en vooral de daarin vervatte ‘Kriegsschuldthese’, de stelling als zou het ‘Reich’ — samen met zijn bondgenoten — als enige partij schuld aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog hebben.

Als rechter aan het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag boog hij zich ook over disputen rond de herstelbetalingen die Duitsland moest verrichten.

Cultuur

Zijn inzet voor ‘de Duitse zaak’ kon niet beletten dat de nationaalsocialisten hem niet moesten hebben. Mendelssohn Bartholdy was immers van Joodse origine en had zich ‘pacifistisch’ en ‘kosmopolitisch’ opgesteld. De professor verloor daarom na hun machtsovername in 1933 zijn leerstoel in Hamburg, maar kon in 1934 weer aan de slag aan het Balliol College in Oxford.

Hij nam ook de 27 delen omvattende correspondentie van zijn beroemde grootvader met zich mee, en die kwam na zijn dood in 1936 veilig terecht in de Bodleian Library van de Universiteit van Oxford. Het recht, de vrede en cultuur vormden een drieluik in zijn leven en werken.

Albrecht Mendelssohn Bartholdy

Albrecht Mendelssohn Bartholdy: muzikale jurist met beroemde familienaam