Dag op dag een maand geleden overleed Silvio Berlusconi in het San Raffaele-ziekenhuis in Milaan. Zijn partij Forza Italia, coalitiepartner in de regering Meloni, flirt na de dood van Berlusconi met de bestaanszekerheid. Tegelijkertijd staat eerste minister Giorgia Meloni te popelen om de politieke erfenis van Il Cavaliere te verzilveren.

‘Silvio Berlusconi was in de eerste plaats een strijder. Iemand die zonder schroom zijn overtuigingen verdedigde. Zijn moed en vastberadenheid maakten hem tot één van de invloedrijkste mannen uit de Italiaanse geschiedenis.’ Met deze lofrede nam eerste minister Giorgia Meloni in een videoboodschap op Twitter afscheid van de gewezen leider van Forza Italia.

Vijftien jaar eerder mocht ze dankzij Silvio Berlusconi haar debuut maken in de politiek. Met haar 31 lentes werd ze in het kabinet-Berlusconi IV de jongste minister in de Italiaanse geschiedenis. Eind vorig jaar herhaalde de geschiedenis zich. Opnieuw was Berlusconi’s Forza Italia nodig om Meloni’s post-fascistische Fratelli d’Italia en de radicaal-rechtse Lega Nord van Matteo Salvini aan een meerderheid te helpen.

Deze keer werden de rollen omgedraaid: met Giorgia Meloni leverde Fratelli d’Italia als grootste partij binnen het centrumrechtse blok – 26 procent van de stemmen – de premier af. Forza Italia van Silvio Berlusconi kon maar 8 procent van de Italianen voor zich winnen.

Politieke erfgenamen

Zo kwam een partij met wortels in het fascisme aan het roer van Italië te staan. Fratelli d’Italia vloeide voort uit Alleanza Nazionale, een rechtse partij die ontstond uit de Movimento Sociale Italiano, na de Tweede Wereldoorlog opgericht door sympathisanten van Mussolini.

Tijdens haar eerste negen regeringsmaanden toonde Meloni zich eerder pragmatisch dan ideologisch om politieke uitdagingen aan te pakken. Zo moest de eerste minister in het migratiedebat onder druk van Europa meermaals gas terugnemen, ondanks eerdere forse verklaringen in de media.

‘Meloni had tijdens haar verkiezingscampagne al begrepen dat ze haar toon moest matigen. Ze spreekt immers een kiespubliek aan dat veel breder is dan de nostalgici van de Movimento Sociale Italiano’, zegt politicoloog Alessandro Chiaramonte van de universiteit van Firenze.

Door op te schuiven richting het politieke centrum spreekt Meloni een kiespubliek aan dat zich in het verleden achter Berlusconi – en recenter – achter Salvini schaarde. ‘Het centrumrechtse electoraat in Italië is vatbaar voor de figuur van de sterke leider. In haar eerste regeringsmaanden heeft Meloni zich als die sterke leider weten te profileren en is zo in de voetsporen van Salvini en Berlusconi getreden. In die zin kunnen Berlusconi en Meloni politieke erfgenamen genoemd worden’, legt Chiaramonte uit.

Bovendien bestaat de band tussen Berlusconi en de erfgenamen van het fascisme al sinds 1994, het jaar dat Berlusconi met Forza Italia (Hup, Italie!, naar de voetbalslogan) de verkiezingen won en het post-fascistische Alleanza Nazionale mee aan boord hees.

Onderlinge verdeeldheid

Toch verliep de verstandhouding tussen Meloni en Berlusconi de afgelopen maanden niet altijd optimaal. Berlusconi leek het bij wijlen moeilijk te kunnen verkroppen dat zijn Forza Italia het politieke lichtgewicht was binnen de regering. En dus ging hij verdeeldheid zaaien. Zo kon Il Cavaliere het niet laten om in de Senaat een briefje te laten zien waarin hij Meloni als ‘eigenwijs, vooringenomen, arrogant en beledigend’ omschrijft.

Ook Berlusconi’s innige band met Vladimir Poetin was voor Meloni een doorn in het oog. Meloni hield van bij haar aantreden als premier een pro-Atlantische lijn aan en heeft zich in de oorlog altijd achter Oekraïne geschaard. Met Berlusconi’s dood verliest Meloni haar politieke mentor, maar is ze tezelfdertijd ook een vervelende stokebrand kwijt. En dat verstevigt haar macht als regeringsleider.

Onzekere opvolging

Voor de regering Meloni is het nu koffiedik kijken hoe het verder moet met Berlusconi’s Forza Italië. Vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken Antonio Tajani werd als interim-voorzitter aangesteld, maar heeft niet de politieke uitstraling van Berlusconi.

‘Voor het voortbestaan van de partij moet een telg van de Berlusconi-familie de touwen in handen nemen. Zonder de naam Berlusconi wordt het lastiger om politieke bescherming te garanderen voor onder andere familie- en televisiebedrijf Mediaset’, duidt Chiaramonte. Zo blijft zelfs na Berlusconi’s dood politiek en mediamacht in Italië zeer nauw met elkaar verweven.

Berlusconi’s oudste dochter Marina, die aan het hoofd staat van Berlusconi’s investeringsbedrijf Fininvest, lijkt de ideale kandidate om haar vader op te volgen, maar toont voorlopig geen interesse in een politieke toekomst, net als haar broer Luigi.

Omdat de familiale opvolging hoogst onzeker is, hangt ook de politieke toekomst van Forza Italia aan een zijden draadje. Het is niet ondenkbaar dat het kiespubliek en de bestuurders van Forza Italia onderdak vinden bij Fratelli d’Italia – wat de positie van Meloni nog meer zou versterken – of zelfs dat de partij zou worden ontbonden.

Toch meent Chiaramonte dat dit de stabiliteit van de regering in de nabije toekomst niet in gevaar zal brengen. ‘De regeringspartijen, en zeker de figuur van Giorgia Meloni, hebben na een jaar regeren nog niet aan populariteit ingeboet’, besluit Chiaramonte.

Verslaafd aan de macht

Niet toevallig won Giorgia Meloni vorig jaar de verkiezingen met dezelfde politieke standpunten als tijdens de regeringsperiodes van Silvio Berlusconi. Belastingen verlagen, migratie beteugelen of inperken van de rechten van de lgbti-gemeenschap: allemaal vintage Silvio Berlusconi.

Toen Silvio Berlusconi in 1994 op kwam, had Italië nog altijd de naweeën van het annus horribilis 1992 niet verteerd. In dat jaar bracht het Mani Pulite-onderzoek (de operatie Schone Handen) aan het licht dat politieke partijen smeergeld uit het bedrijfsleven ontvingen. Voor de christendemocratische Democrazia Cristiana en de socialistische PSI betekende de affaire zelfs het einde van hun bestaan. Berlusconi vulde met zijn populistische discours het politieke vacuüm in.

Giorgia Meloni timmerde in datzelfde jaar met haar post-fascistische vrienden in Rome aan haar politieke toekomst. Dertig jaar later is zij net zoals haar politieke peetvader verveld tot een populistische leider voor wie deelnemen aan de macht belangrijker is geworden dan trouw te blijven aan ideologische standpunten.

Alessandro Chiaramonte

Eerste minister Meloni klaar om politieke erfenis van Berlusconi te verzilveren