De miljardencontracten met Pfizer die de Europese Commissie sloot, worden omgeven door mist. De voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, worstelt al maanden met een schandaal dat ondertussen de naam delete-gate meekreeg. Von der Leyen weigert de sms-berichten met de topman van Pfizer vrij te geven en haar administratie beweert dat die berichten werden gewist.

De bewuste sms’jes tussen Von der Leyen en Albert Bourla van Pfizer werden meermaals opgevraagd als onderdeel van een aanvraag in verband met openbaarheid van bestuur. De Europese Ombudsman liet vorige week reeds haar ongenoegen kennen. De Ombudsman sprak zelfs van ‘maladministration’. Wanbeheer.

Von der Leyen geïsoleerd

De kritiek op de vaccincontracten is niks nieuws, maar na het persbericht van de Europese Ombudsman keren nu ook de grootste voorstanders van de Europese Commissie stilaan hun kar. Ook de zeer pro-EU-activistische Nederlandse liberale Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) springt nu plots op de kar met een opinie op de nieuwssite Politico. Von der Leyen geraakt dus langzamerhand geïsoleerd.

Ondertussen vechten ngo’s — zoals de Corporate Europe Observatory (CEO) — en journalisten en politici een strijd uit om de duistere afspraken tussen de Europese Commissie en het zogenaamde Big Pharma aan het licht te brengen. Die strijd past uiteraard vooral in de hetze tegen de farmaceutische industrie vanuit groenlinkse hoek. Maar dit keer is er meer aan de hand.

De periode waarover de discussie gaat, situeert zich in het begin van de pandemie toen miljarden euro’s beloofd werden voor vaccincontracten. Volgens In ’t Veld zijn de sms’en cruciaal om overzicht te krijgen op die vaccincontracten. Toch heeft de Europese Commissie die berichten uitgesloten van de openbaarheid zoals die bestaat in de EU-regelgeving.

Sms’jes: zonder registratie geen afspraak?

De analogie met de beruchte e-mails van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton is opvallend. Die e-mails vormden een terugkerend refrein tijdens de presidentsverkiezingen waar Donald Trump Clinton steevast aanviel over die verdwenen e-mails.

Volgens de Europese Commissie zijn sms-berichten geen beleidsdocumenten en dus niet onderhevig aan de transparantieregels. Niettemin moet normaal gesproken elk contact met de hoogste EU-ambtenaren of commissieleden geregistreerd worden. ‘Zonder registratie geen afspraak’, is de regel (die vaak een dode letter blijft).

De Ombudsman van de EU, Emily O’Reilly, veegde afgelopen vrijdag de redenering van de Europese Commissie van tafel. Niettemin lijkt de Commissie niet onder de indruk en geheel niet zinnens klaarheid te scheppen.

Geheimzinnigheid

Volgens In ’t Veld is dit gedrag symptomatisch voor een groter probleem. Namelijk de crisis van de democratische verantwoordelijkheid op institutioneel niveau. Uiteraard wil de politica garen spinnen bij het verder opblazen van delete-gate. Op één punt heeft In ’t Veld overschot van gelijk. Het is ongehoord dat miljardendeals gesloten worden via sms. Minstens even discutabel is dat elke controle door Europees Parlement of éénieder die beroep wil doen op openbaarheid van bestuur (transparantie) om het hele proces, gefrustreerd wordt door een beroep op de vorm van de onderhandelingen — namelijk sms’jes.

Door die geheimzinnigheid werpt Von der Leyen een schaduw over het hele proces. Verdachtmakingen van achterkamertjesdeals of belangenverstrengeling zweven reeds van bij aanvang boven de bedongen voorwaarden en prijzen betreft de coronavaccins.

Geen sancties voor individuele Commissieleden

Bij de investituur van de leden van de Europese Commissie beloofden de leden, onder wie Ursula Von der Leyen, steeds transparant te zijn naar het Europees Parlement. Sedert het Verdrag van Lissabon moeten Eurocommissarissen een stemming ondergaan door het EP om hun functie op te kunnen nemen.

Veel gevolgen heeft dat niet, want het EP kan enkel de hele Commissie naar huis stemmen. Individuele commissieleden kan het parlement niet sanctioneren. Dat Von der Leyen die belofte niet nakomt is dus logisch, want het heeft geen gevolgen. Qua parlementaire controle is het EP immers een tandeloze tijger.

The New York Times

Nog opvallender is dat niet de Europese pers of de politici de kat de bel aanbonden. Al in april 2021 bracht The New York Times een artikel waarin de sms’en van Von der Leyen aan bod kwamen. Dit artikel zette de journalist Alexander Fanta van Netzpolitik.org ertoe om de zaak goed uit te pluizen. Zijn aanvraag om de berichten te zien zorgde voor een domino-effect. De botte weigering en zijn klacht bij de Europese Ombudsman brachten de bal aan het rollen. Opvallend is dat alle media de rol van Fanta doodzwijgen en hem zeer cryptisch als ‘een journalist’ aanduiden.

De controversiële huldiging van Von der Leyen en Bourla door de denktank Atlantic Council enkele maanden geleden zorgde ook al voor brandstof over geruchten betreft de ‘bijzondere banden’ tussen de voorzitster van de Commissie en de topman van Pfizer. Met een zak EU-geld van 23 miljard euro is het netwerken uiteraard gemakkelijk voor Von der Leyen. Dat de echtgenoot van Von der Leyen bestuurslid is bij een Amerikaanse biotech-onderneming zorgt voor nog meer ruis op de lijn.

Recordwinst voor Pfizer

Hoe dan ook, de aanpak van Ursula Von der Leyen en de Europese Commissie van de onderhandelingen over coronavaccins roept steeds meer vragen op. Vooral de deal met Pfizer komt door delete-gate in een zeer negatief daglicht te staan. Zelfs indien de prijs van de vaccins, die voor een recordwinst van Pfizer zorgde in 2021, normaal tot stand kwam dan rust nu een schaduw over de hele deal. Pfizer maakte 36 miljard dollar omzet met coronavaccins in 2021 (op een totaal van 84 miljard dollar).

Door haar aanpak van zowel de vaccindeals als van delete-gate brengt Von der Leyen de Europese Unie, de farmaceutische industrie en de Europese politiek in diskrediet.

Alexander Fanta

Europese Commissie in nauwe schoentjes door delete-gate