U leest het hier in primeur. De economische wetenschap is een hand rijker. De Mystieke Hand van Johan Van Overtveldt staat voortaan naast De Onzichtbare Hand van Adam Smith en De Zichtbare Hand van Alfred Chandler.

The Mystic hand

‘The Mystic Hand’, in het Engels, zoals vier van zijn vijftien vorige boeken, is internationaal een nieuw en beeldend begrip in de hoofden van centrale bankiers, politici, economen, speculanten en opinieleiders.

De Onzichtbare Hand van Adam Smith is de oudste knuist (1759) en staat voor de springerigheid waarmee in een open markt vraag en aanbod mekaar vinden ten voordele van de koper, de verkoper en de samenleving.

De Zichtbare Hand van Alfred Chandler is jonger (1977) en werd een allesomvattende term voor de managersklasse die in de moderne economie, na de explosie van de spoorwegen en hun verbindende rol voor de nationale en de internationale economie, de macht heeft.

Mystieke Hand?

Het begrip De Mystieke Hand van Johan Van Overtveldt (februari 2022) is een vondst om, zeker voor leken – die zijn legio en huizen tot in de hoogste lagen van de politiek en de ambtenarij -, de alchemie, het onzichtbare – van poëtisch tot mystiek – van de geldpausen pakkend te vatten.

Het beleid van de centrale bankiers is doordrenkt van semi-gewijde handelingen en prevelende frasen om het lage plebs en het hoge plebs (het plebs van ministeries en parlementen) gerust te stellen. Zeker sedert het einde van de stabiliserende akkoorden van Bretton Woods, de kanjer van een economische crisis van 2008-2009 en de schokken door Covid-19.

Van Overtveldt

Hij moest dat boek schrijven. Het A B2 Book is uitgegeven bij Agate in Chicago, de intellectuele woonplaats van de auteur. Johan Van Overtveldt, vandaag 66, was jarenlang top bij Trends en Knack. Hij haalde een MBA aan de KULeuven en doctoreerde in Antwerpen op de liberale groep economische denkers bekend als de Chicago School.

Hij leidde tussen 2014 en 2018 als nieuwe N-VA’er het Belgische ministerie van Financiën, waarbij hij blijvende relaties aanknoopte met topfiguren van het IMF, de Wereldbank en de Europese Centrale Bank. Van Overtveldt werd vanaf 2019 een van vlijtigste Europarlementairen als voorzitter van de begrotingscommissie van het EP.

Verbaal boksen met Mario Draghi op de weg naar een lift van het Internationaal Muntfonds tijdens de jaarvergadering in Washington, nadien verlengd bij de aangeklede borrel, vervangt uren boekenwijsheid of Belgische ditjes-en-datjes. Van zijn twintig wordt Johan Van Overtveldt verleid door het verdoken vloeien van de nationale munt.

N-VA

Centrale bankiers en nationale banken zijn een passie van Johan Van Overtveldt. Zijn eerste boek, als journalist van Trends, schreef hij samen met Erik Verreet, ook Trends, en schetste de rol van Fons Verplaetse bij de gezondmaking van de Belgische economie. Titel: ‘Fons Verplaetse. De meester van het herstel’.

Een zijsprong, ex-hoofdredacteurs van bladen van Roularta Media Group, in dit geval Trends en Knack, hebben wat met gouverneurs van nationale banken. Rik Van Cauwelaert excelleerde in de lente van 2021 met ‘De laatste gouverneur‘, over de politiek-economische tovenarij van Verplaetse.

N-VA lokte Johan Van Overtveldt uit de journalistiek met de afspraak dat de groeiende partij hem zou voordragen voor de top van de Nationale Bank. De hoogtesprong werd niet gemaakt, wel volgden het ministerie van Financiën en het Europees Parlement.

Centrale bankiers

Zijn ministeriële jaren bevestigden wat Van Overtveldt wist van economen. Als centrale bankiers publiek toeteren dat zij ‘wat het ook moge weze’ zullen doen en dat het ‘zelfs meer kan zijn’, dan staan politici er bedremmeld bij. Onwillig om hervormingen door te voeren, uitgaven te verminderen en inkomsten te verhogen.

Mario Draghi, een ouwe taaie van de centrale banken, slaagde er haast eenhandig in om de chaotische ineenstorting van de Europese Muntunie te voorkomen. In Washington had Draghi onder vier ogen de volgende waarschuwing voor Van Overtveldt: ‘Iedereen, en zeker jullie politici, moet zich realiseren, dat wij, centrale bankiers, niet alles kunnen. Wij scheppen ademruimte voor jullie om te handelen. Nu, speel uw partij meteen en versnel de noodzakelijke structurele hervormingen. Wij zijn geen tovenaars.’

Zelfspot

Van Overtveldt in ‘The Mystic Hand’: ‘De slotzin vol zelfspot van Draghi, dat hij geen tovenaar is, is voor mij de perfecte herinnering aan het beleid en de intellectuele omgeving van de wereldcrisis van 2007-2009. In het westen werd de muntpolitiek the only game in town tegen de geldcrisis en de aansluitende economische verwarring. Zonder twijfel voorkwamen de centrale bankiers toen een ontsporing met de afmeting van een Grote Depressie in de vroege eenentwintigste eeuw, à la de jaren dertig van de vorige eeuw. Zij knutselden een ongewone gereedschapskist samen die na het dempen van het zwaarste van de inzinking bleef bestaan en het beleid van expansief geld verlengde.’

Kantlijn van de hoge IMF’er Raghuram Rajan en latere gouverneur van de centrale bank van India: ‘Iedereen liet de scène in 2007-2009 aan de centrale bankiers die onder geen enkel beding konden toegeven dat wat in hun gereedschapskist zat tot dan toe ongebruikt was en de doelmatigheid van het gereedschap aan hen onbekend was’.

Belgische bevestiging

Johan Van Overtveldt: ‘Ik bezocht Rajan in zijn bureau op de business school van Chicago in september 2019. Hij zag geen enkele reden om die mening van 2013 te herroepen. Integendeel. Door de constante suggestie dat centrale bankiers meer kunnen doen als de nood er is, ontstaat rond hen en hun beleid het aureool van supermensen.’

Tijdens zijn jaren als Belgische minister van Financiën ervoer Van Overtveldt het effect van dat buitengewone aureool: ‘Waarom zouden politici van de regering waarin ik zetelde, en in het algemeen elke regering, zich inspannen om pijnlijke en waarschijnlijk electoraal nefaste structurele hervormingen te bedenken en door te voeren, terwijl de gouverneur fluistert dat hij de machine kan laten snorren?’ Zijn die gouverneurs supermensen?

De vroegere hoofdeconoom van de Wereldbank, Kaushik Basu, schreef: ‘Iets wat experten weten en niet-experten niet weten, is dat zij minder kennen dan de niet-experten denken.’ Wat Johan Van Overtveldt onderschrijft in ‘The Mystic Hand’. Met de volgende aaanvulling: ‘De centrale bankiers bepalen of mensen jobs zullen hebben, of hun spaargeld veilig is, en niet in het minste, of hun land welvarend is of verpieterd.’

Drie pilaren

Naast twee pilaren van de onverkozen technocratische elite – de rechters en de generaals – verschijnen de centrale bankiers als de derde pilaar. De financiële technocraten houden in crisissen het hoofd koel, blussen uitslaande branden en overgieten hun sproeiwerk met woorden die voor 95% van de toehoorders bargoens zijn.

Johan Van Overtveldt examineert in het laatste hoofdstuk van ‘The Mystic Hand’ het raamwerk van het centrale bankieren van de jongste jaren. Het beperken van de inflatie tot 2 procent is voor de centrale geldbonzen de Heilige Graal. Wat Van Overtveldt doopt tot schieten met een dubbelloop op een vlieg.

Het is te beperkt want: ‘Prijsstabiliteit en financiële stabiliteit horen samen, zij zijn een tweeling. Wat de inflatie bepaalt valt meestal buiten de controle van de centrale bankiers. Financiële stabiliteit moet ex ante (voor de gebeurtenis) in het beleid betrokken worden en niet ex post (na de gebeurtenis). Ex post, de voorkeur en de praktijk in de recente tijd van de centrale bankiers, is niet langer werkbaar. Zij moeten tegen de wind in leunen en niet poetsen na de hoos. Vandaag een expansieve muntpolitiek handhaven is gelijk aan het koersen met een auto zonder rempedaal.’

Alfred Chandler

De geldpausen graven diepe putten

De Mystieke Hand van de geldpausen