Van het Poolse Warschau mei 1983 via de Sovjet-Unie tijdens WO II naar Bhutan en Tunesië om te landen in Lloret de Mar vandaag. En dat allemaal dankzij een handvol boeiende films.

Laat geen sporen na

Warschau. 12 mei 1983. Bij een banale identiteitscontrole op straat door de politieke politie – Polen is dan nog communistisch – worden twee vrienden onnodig hard aangepakt. Op het politiebureau wordt de 19-jarige Grzegorz Przemyk, zoon van de dissidente dichteres Barbara Sadowska, nog eens extra afgetuigd. Leave no traces van Jan P. Matuszynski (***, momenteel in de bioscoop), is gebaseerd op het in 2016 verschenen boek van Cezary Lazarewicz. De titel is ontleend aan de woorden van een chef die zijn politiemensen aanmaant ‘niet op de rug te slaan maar in de buik. Dat laat geen sporen na!’ De jongen overlijdt enkele dagen later aan innerlijke bloedingen. Het autopsierapport stelt onomwonden vast dat ‘het slachtoffer zo verwond was alsof een vrachtwagen over hem heen was gereden’.

Met de hulp van de anticommunistische vakbond Solidarnosc en de Poolse katholieke kerk komt er een proces. De BBC brengt het verhaal internationaal. Intussen doen de communistische autoriteiten er alles aan om de dood/moord te verdoezelen en de schuld in de schoenen van een ambulancier te schuiven die de gewonde jongen naar een ziekenhuis had gebracht.

Het proces zal tot in de 21ste eeuw voortduren, tot de zaak uiteindelijk is verjaard.

Matuszynski heeft zich tot in de kleinste details laten informeren. Zijn reconstructie van de feiten in grijsgrauwe kleuren laten weinig aan de verbeelding over. Zo gaat een totalitair regime om met dissidenten, met iedereen die zich niet zomaar laat inpakken. Een demasqué dat kan tellen.

Partizanen

Nacht un Nebel kan je voelen in de (anti-)oorlogsfilm Natural Light (****, momenteel in de bioscoop) van de debuterende Hongaarse cineast Denes Nagy, naar het boek van Pal Zavada. Een vergeten pagina uit het dikke boek van de Tweede Wereldoorlog. Een vergeten leger van 100.000 Hongaarse soldaten was in de periode 1941-‘44 actief in de Sovjet-Unie, aan de zijde van nazi-Duitsland, om er te jagen op Sovjet-Russische Partizanen.

Nagy filmt helemaal in de stijl van zijn illustere landgenoot Bela Tarr. Zijn personages spreken weinig, zeggen veel met een simpel gebaar; in een enkel beeld huist een heel verhaal. Geweld blijft buiten beeld.

Als filmtoeschouwer kijken we mee met het hoofdpersonage, onderluitenant Istvan Semetka, die veeleer fungeert als een observerende, stoïcijnse, nauwelijks betrokken partij. Het enige moment dat hij in actie schiet is wanneer een in een schuur opgesloten jonge moeder voor haar baby om wat water smeekt. Je ziet hem zich voortdurend afvragen wat hij daar in dat zompig niemandsland in godsnaam aan het uitvreten is.

Met Natural Light, goed voor de Zilveren Beer op het jongste Filmfestival van Berlijn, komt Denes Nagy via de grote poort filmland binnen.

Bhutan

In het straatarme Bhutan zouden naar verluidt de gelukkigste mensen ter wereld wonen. Wie naar het lyrische Lunana: a yak in the classroom van Pawi Choyning Dorji (+++, momenteel in de bioscoop) kijkt, zal tot geen ander besluit komen allicht. Een jonge onderwijzer, die ervan droomt om het in Australië te gaan maken als zanger, wordt door de overheid dik tegen zijn zin naar het meest afgelegen schooltje van het land gestuurd. Na een voettocht van enkele dagen door de Himalaya arriveert hij in Lunana. Hij wordt er uitbundig begroet door alle inwoners en door zijn 8 leerlingen. Het schooltje stelt niets voor; er is echt niets: geen mobiel netwerk, geen elektriciteit, geen schoolboeken, laat staan een bord. Dan maar gauw een yak in het klasje gebracht om de boel warm te houden zeker?

Pure cinema waar je hart van oplicht.

Dankzij deze hartveroverende, blijmoedige parabel sleepte Bhutan voor het eerst in de geschiedenis een Oscarnominatie voor Beste niet-Engelstalige film in de wacht.

Lloret de Mar

Omdat ze hun ‘stoere reis” naar Vietnam verkeerd hadden ingepland, besluiten twee hartsvriendinnen Anna en Bibi dan maar naar het Spaanse plezieroord Lloret de Mar af te reizen. Hun avonturen om van de aftandse karaokebar Costa opnieuw een hippe club te maken zoals jaren geleden levert Costa!! op ( **, vanaf 11 mei in de Vlaamse bioscoop), geregisseerd door de Nederlander Jon Karthaus. Moeiteloos laveert de film van naïef jongerenportret – wat zijn we toch vrolijke vrienden! – naar satire of parodie op de originele succesfilm Costa (in Nederland) van jaren geleden, olijk surfend op een eigentijds, leuk straattaaltje. Dat alleszins.

Heropening bioscoop

Een van de betere filmfestivals in Brussel is Millenium waar de betere documentaires worden gepresenteerd. Een even opmerkelijke als hartverwarmende documentaire was Halal Cinema (***) van de Tunesische filmmaker Amine Boukhris (van onder meer War Reporter) die zijn film laat beginnen met een opname tijdens het vrijdaggebed waarin een 29-jarige imam oproept om de plaatselijke bioscoop in Ksour Essef te heropenen.

Je kan je oren bijna niet geloven! Al 25 jaar staat de cinema met een erg mooie witte façade er te verkommeren. Een cinema? Wat op plaatselijk niveau met zijn conservatieve interpretatie van de Islam zoveel als een culturele revolutie (!) betekent. En het lukt ook nog. Om met vereende krachten de bioscoop opnieuw wat leven in te blazen. De kinderen ter plaatse laten zich maar al te graag inleiden in de magie van een cinema, verrukt als ze zijn over de grootte van een bioscoopscherm, de klank enz. Tijdens de heropening – veel werk moet nog gebeuren – wordt de enige langspeelfilm vertoond gemaakt door de bekende, in 2019 overleden Tunesische filmmaker Shawki Mejri: Het rijk der mieren (2012, over de Palestijnse kwestie (maar wel in Tunesië opgenomen).

Sinds de revolutie van 2011 is er in Tunesië van censuur geen sprake meer.

Amine Boukhris

Van Warschau 1983 tot Lloret de Mar