De ministaat Montenegro zit in de problemen. Montenegro kan een Chinese lening voor een snelweg van bijna 1 miljard dollar niet terugbetalen. De snelweg is nooit voltooid en het land sukkelde in een schuldencrisis. Het standpunt van de Europese Unie op 12 april was dat de EU geen schulden gaat terugbetalen voor leningen aangegaan met derde landen.

De fameuze Chinese lening is goed voor een kwart van de Montenegrijnse staatsschuld. De EU merkte fijntjes op dat ze al de grootste hulpverlener, de grootste investeerder en de grootste handelspartner is. De woordvoerder buitenland van de Europese Commissie, Peter Stano, zei tijdens de persbriefing: ‘We continue to stand by them, but we are not repaying the loans they are taking from third parties.’ Het rechtstreekse gevolg van deze beslissing is dat de Export-Import Bank of China eigenaar dreigt te worden van de infrastructuur van Montenegro. Een niet denkbeeldig vooruitzicht aangezien China al landen als Sri Lanka, Maleisië, Pakistan en enkele Centraal-Aziatische republieken in een houdgreep nam via leningen voor infrastructuurwerken.

Europese Investeringsbank

Een andere woordvoerder van de EU, Ana Pisonero, beweerde dat de EU wel bereid is steun te verlenen via een programma met een budget van 10 miljard euro genaamd Economic and Investment Plan for the Western Balkans. Eurocommissaris voor Nabuurschap en Uitbreiding, Olivér Várhelyi zei over dit programma het volgende: ‘We willen tot 9 miljard euro aan investeringen mobiliseren voor vlaggenschipprojecten op het gebied van vervoer, energie en de groene en digitale transitie om duurzame groei en werkgelegenheid te scheppen.’ Het programma werkt met zeer goedkope leningen van de Europese Investeringsbank (EIB), maar legt wel publiek-private samenwerking (PPS) en tal van extra ‘groene’ voorwaarden op.

Dit is echter een probleem omdat het Chinese staatsbedrijf China Road and Bridge Corporation (CRBC) de onbetaalde en onafgewerkte snelweg aanlegt. De Chinese lening dekte trouwens maar een derde van het traject (41 km). Door de coronacrisis konden de Chinese arbeiders die de snelweg aanleggen Europa niet meer in en viel het werk stil. Montenegro probeerde de rest van het traject te laten financieren door de EIB en dat mislukte. Zelfs de 67 miljoen euro voor de eerste afbetaling jaar dit bezit de regering niet.

Debt-trap diplomacy

Montenegro met amper 610.000 inwoners kampt met een staatsschuld van 103 % van het Bruto Nationaal Product (BNP). Een kwart daarvan is in Chinese handen en loopt dus binnenkort af. Al enkele jaren waarschuwen economen en politicologen voor de gevaren van de Chinese leningen aan andere landen. De praktijk kreeg de naam ‘debt-trap diplomacy’. In het kader van het Belt and Road Initiative (BRI), beter bekend als Nieuwe Zijderoute, probeert China een handelsroute over land naar de Europese markt te promoten. Het initiatief omvat investeringen in spoorwegen, havens en snelwegen tussen de Chinese grens met Mongolië en Pakistan en de EU-landen. De bekende Britse geopolitieke denktank Chatham House daarentegen ontkende het bestaan van deze schuldvaldiplomatie en sprak van een mythe.

Toch spelen geopolitieke factoren mee. Het kleine staatje dat zich in 2006 met EU-steun afscheurde van de Joegoslavische reststaat rond Servië, wenst immers toe te treden tot de Europese Unie. Sinds 2010 is het kandidaat-lidstaat en ontvangt daarvoor EU-steun. Sedert 2017 is Montenegro ook een lidstaat van de Navo. Dit laatste is geen detail, want de snelweg die China financierde zou Servië, dat geen eigen kust heeft, verbinden met de zeehaven Bar. Servië is een bondgenoot van China en tegenstander van de Navo sedert de bombardementen tijdens de Kosovo-crisis. De EU en de Navo zijn overigens zeer actief in de regio. Kosovo (een etnisch Albanees gebied) wordt door de EU bestuurd sinds de afscheidingsoorlog met Servië.

Ook Macedonië (een Slavisch land met Albanese minderheid dat twee decennia overhoop lag met Griekenland) kreeg recent uitzicht op toetreding bij de EU. Daarom veranderde de naam Macedonië in 2019 in Noord-Macedonië. Montenegro was een Slavisch/Albanees piratennest op de Adriatische kust. Alle drie deze Balkanlanden hebben een grote islamitische gemeenschap die sterk anti-Servisch blijkt (dus ook antichristelijk) en zelfs groot-Albanese sympathieën betoont, maar met nog weinig politieke steun van de lokale politici vanwege de grote financiële injecties van de EU.

Woekerende corruptie

Mreza za afirmaciju nevladinog sektora (MANS), een door de EU gefinancierde NGO die corruptie moet opvolgen in de Balkan, beweerde in een rapport dat de snelweg problematisch blijkt. De Chinese aannemer CRBC staat immers op de zwarte lijst van Wereldbank omwille van corruptie. Bovendien zou een studie door het Britse URS (nu onderdeel van het miljardenconcern Aecom) in opdracht van de EIB aantonen dat het project economisch niet leefbaar is. Voor de EIB is een van de voorwaarden in principe economische leefbaarheid.

Herfinanciering van de schuld die 24 miljoen euro per kilometer bedraagt lijkt dus uitgesloten. De Financial Times noemde de snelweg de duurste ter wereld en een die tegen beter weten in werd aangelegd. Volgens de krant weigerden intergouvernementele kredietverstrekkers zoals EIB en EBRD, dus koos de Montenegrijnse regering om met China in zee te gaan en liep het land zo in de schuldval.

Eigen schuld, dikke bult

De EU zei dus op diplomatiek manier ‘eigen schuld dikke bult’. Niettemin tweette de Franse staatssecretaris voor Europese Zaken Clément Beaune meteen op 12 april na de Europese beslissing dat Frankrijk de EU zal proberen te bewegen tot het vinden van een oplossing. Frankrijk beschouwt de Balkan als geopolitiek belangrijk. Een te grote invloed van China in de Balkan zou bij de toetreding van Montenegro tot de EU, die Frankrijk uiteraard steunt, ook een grotere invloed van China in de EU betekenen. De Montenegrijnse regering speelde dan ook de kaart dat de EU dreigt invloed in de Balkan te verkwanselen aan China. De regeringspartijen van Montenegro bestaan hoofdzakelijk uit socialisten, oud-communisten en communisten.

https://twitter.com/CBeaune/status/1381628443452973062

De Chinese ambassade in Podgorica (de hoofdstad van Montenegro) meldde via haar website na de beslissing van de EU: ‘Montenegro nam een lening van 944 miljoen dollar van China voor de constructie van de Bar-Boljare-snelweg, wat minder dan een kwart van de totale schuld is Montenegro. De intrestvoet op die Chinese lening is amper twee procent, wat relatief laag is in relatie tot de totale schuld’. Volgens de ambassade waren de zeer hoge kosten het gevolg van de ‘engineering challenges’.

Dus niet corruptie of overfacturatie, maar burgerlijke bouwkunde vormde het probleem dat leidde tot dit fiasco. ‘De geologische omstandigheden zijn erg ongunstig, en zijn de fundamentele reden voor de relatief hoge kosten’, aldus de Chinese ambassade die er verder aan toevoegde dat de lening ‘zonder geopolitieke bedoelingen noch politieke voorwaarden gegeven werd’. Of zoals Shakespeare in Hamlet schreef: ‘The lady doth protests too much, methinks’. Het feit dat een Chinese ambassade überhaupt reageert is immers uitzonderlijk.

Ana Pisonero

EU weigert Montenegro te redden uit Chinese schuldval