Niemand dacht dat Navalny onopgemerkt zijn gevangenisstraf zou uitzitten. Navalny wist dat hij bij terugkeer in Rusland meteen zou aangehouden worden. Maar hij had een plan. Hij zou van zijn verblijf in de gevangenis en de daarbij horende processen gebruik maken om maximale propaganda voor zijn beweging en zijn politieke ideeën te maken. Als politieke gevangene zou hij internationale verontwaardiging kunnen opwekken ten aanzien van het dictatoriale regime van Poetin.

Er was een kans dat Poetin hem onder internationale druk zou vrijlaten. Daarom werden betogingen voor zijn vrijlating georganiseerd. De eerste was een groot succes, vooral omdat in meer dan 100 steden meer dan 100 000 aanhangers de bijtende koude trotseerden. De tweede betoging lokte minder deelnemers en was dus een kleine ontgoocheling. Op het daaropvolgende bloemenfeest met Sint-Valentijn was de opkomst minimaal.

Hongerstaking als ultiem wapen

Ook in de peilingen steeg de sympathie voor Navalny niet. Hoewel twintig procent Russen begrip voor de acties voor zijn vrijlating kan opbrengen, is er maar vier procent die hem als politicus vertrouwen. Poetin blijft makkelijk 60 procent en meer halen. Dit is het gevolg van de feodale mentaliteit die nog bij de meerderheid van de Russen overheerst. De leider moet – welke titel hij ook draagt (tsaar of president) – worden gevreesd en gevolgd.

Om het tij te keren besloot Navalny op 31 maart het ultieme wapen van een politieke gevangene, een hongerstaking, in te zetten. Hij moest evenwel een reden vinden om die te verantwoorden. Hij beweerde te lijden aan gevoelloosheid in aanvankelijk één, en daarna in beide benen, en hij had ook rugpijn. Hoewel hij regelmatig een gevangenisgeneesheer te zien kreeg, wou hij voor zijn klachten zijn eigen geneesheren en vooral zijn lijfarts Anastasia Vassilieva raadplegen. Dat dit niet zou worden toegestaan door de directie van het gevangeniswezen – het is een princiepskwestie – was op voorhand bekend.

Aan de buitenwereld werd gesuggereerd dat Navalny helemaal geen medische verzorging kreeg en Poetin hem in de gevangenis zou laten sterven. De Amerikaanse president en andere regeringshoofden stelden Poetin persoonlijk verantwoordelijk voor zijn gebeurlijke dood. Zware, nooit geziene sancties zouden dan volgen. Een groep geneesheren rond zijn lijfarts verklaarde met wetenschappelijke zekerheid dat Navalny op ieder ogenblik aan een hartaanval kon overlijden.

De mislukte laatste betoging

Na 14 dagen hongerstaking was Navalny natuurlijk erg verzwakt. Hij werd naar een andere gevangenis met een ziekenhuis overgebracht en stemde erin toe vitaminen te nemen. In Vladimir werd hij in een gewoon ziekenhuis grondig door diverse specialisten onderzocht en ook met een MRI-scan doorgelicht. Op het einde van de derde week hongerstaking kwam het tot een climax: mondiale verontwaardiging en enkele sympathisanten van Navalny gingen ook in hongerstaking. De persoonlijke artsen eisten dringend toegang tot hun patiënt. De leiders van zijn beweging smeedden de ijzers terwijl die heet waren. Er kwam een oproep voor een nationale betoging op 21 april, de dag dat Poetin zijn jaarlijkse boodschap over de staat van de natie voor beide parlementen uitspreekt.

Die avondbetoging stelde de organisatoren echter diep teleur. Maximum 50 000 deelnemers in heel Rusland kwamen opdagen. Natuurlijk waren veel potentiële deelnemers afgeschrikt door het brutale optreden van de politie tijdens de vorige betogingen. Maar een bijkomende reden voor de tegenvallende opkomst is ongetwijfeld dat de Russen de reden voor de hongerstaking overdreven vonden. Navalny was zeer grondig onderzocht door gewone artsen. Die zijn op het eerste gezicht niet beter of slechter dan ‘zijn’ eigen geneesheren! Ook waren ondertussen de resultaten van het medisch onderzoek bekend gemaakt. Navalny leed niet aan Covid-19 of de gevreesde gevangenistuberculose, maar wel aan een hernia. Het kamp Navalny trok snel een conclusie. Op verzoek van zijn geneesheren zette Navalny na 24 dagen zijn hongerstaking stop. Dat was zeker geen overwinning!

De parabel over de naakte koning

Op 29 april werd in een Moskouse rechtbank Navalny’s beroep behandeld over de zaak waarin hij veroordeeld werd voor de belediging van een 93-jarige oudstrijder. Via streaming was hij op twee schermen aanwezig. Hij sprak liefdevol tot zijn vrouw Julia. Hij vertelde 22 kg vermagerd te zijn, nog amper 72 kg te wegen, net zoals toen hij nog een teenager was. Hij zag eruit als een skelet. In de gevangenis gaf men hem pap te eten: iedere dag een lepel meer. Hij klaagde dat hij geen verse groenten voorgeschoteld kreeg. Hij miste vooral wortelen. Zijn dieet was voorlopig beperkt tot 450 calorieën per dag.

Zoals steeds beheerste hij de zitting. Hij was humoristisch: hij vroeg hoelang de zitting zou duren, want hij wou de maaltijd in de gevangenis niet missen. Hij vertelde ook een parabel over een naakte koning die 20 jaar een schrikbewind over zijn onderdanen voerde die steeds maar armer werden. De koning trok zich daar niets van aan. Hij en zijn vrienden leefden in luxe en werden steeds rijker. Hun onderdanen werden meer en meer uitgebuit en leefden op de duur als slaven. De koning wou ook de eer opstrijken voor de overwinning in de Grote Vaderlandse Oorlog waar hij niet in had gevochten. Hoewel hij het woord nazi niet uitsprak suggereerde Navalny dat het bewind van Poetin kon vergeleken worden met wat de Russen zou zijn overkomen wanneer ze de oorlog hadden verloren.

Zoals de bekende Poetinkenner Mark Galeotti in The Spectator schrijft heeft Navalny niets meer te verliezen. Hij kan door de processen die op hem wachten zoals Michail Chodorovski tot 10 jaar cel krijgen.

Poetin wint

Voorlopig lijkt Poetin te hebben gewonnen. Een rechtbank heeft inmiddels alle aan Navalny verbonden organisaties geschorst. Zijn 40 over het land verspreide kantoren zijn gesloten. Het Anticorruptiefonds (FBK) kan niet meer functioneren. Midden mei zal een rechtbank wellicht de gehele Navalnybeweging als een extremistische organisatie bestempelen. Dan zal de werking volledig lam gelegd worden. Enkele leiders zoals Leonid Volkov en Ivan Zhadanov zijn al naar het buitenland gevlucht.

Ook wat nog rest van de vrije media wordt aan banden gelegd. Onlangs werd de degelijke website Meduza, die vanuit Riga in Letland dagelijks een Russisch en Engelstalig bulletin verspreidt, aan banden gelegd. De website werd door het ministerie van justitie als ‘buitenlands agent’ betiteld. De redactie zit in zak en as en weet niet wat te doen.

Misschien moeten we met Mark Galeotti besluiten dat de nu machteloze Navalny een ‘icoon’ is die helemaal is overgeleverd aan de boze naakte koning. Maar sommige parabels kennen een optimistisch slot. De koning kan plots tot inzicht komen. Want soms gebeuren er mirakels. Dit zal de gelovige Navalny zeker beamen en hopen.

Anastasia Vassilieva

Poetin wint duel met Navalny