Sinds zondag 9 augustus zijn de emoties hoog opgelopen in Wit-Rusland. Eerder werden de kandidaten Viktor Babariko, Sergej Tichanovskij en Valeri Tsepkalo uitgesloten van de presidentsverkiezingen. Babariko en Tichanovskij zitten momenteel in hechtenis, Tsepkalo is naar Moskou gevlucht. Svetlana Tichanovskaja, echtgenote van Sergej Tichanovskij, was uiteindelijk de enige presidentskandidate van de oppositie. Zij behaalde volgens de officiële resultaten 10% en eiste nieuwe verkiezingen.

Protesten in het hele land

Inmiddels is ze naar Litouwen gevlucht. Aleksandr Loekasjenko werd overeenkomstig de verwachtingen met 80% van de stemmen voor de zesde keer op rij tot president gekozen. Hierop veranderden de straten van Minsk en andere grote steden in slagvelden. Tijdens de protesten werden er in het hele land meer dan 8000 demonstranten gearresteerd, raakten velen gewond en vielen er twee doden te betreuren.

Een burgerrechtenactivist die zich sinds 1994 inzet voor politieke gevangen in Wit-Rusland plaatst kanttekeningen bij het enthousiasme over een aanstaande machtsomwenteling. Gezien de precaire omstandigheden en mogelijke vergelding van Russische zijde kiest de geïnterviewde ervoor anoniem te blijven.

Hoe is de situatie op het moment in Wit-Rusland?
‘Het is momenteel heel moeilijk in te schatten wat waar is en wat niet. De propaganda komt van alle kanten. Wat er nu gebeurt in Wit-Rusland, gebeurt voor de eerste keer in deze vorm. Er bestaat een enorm risico dat buitenlandse provocateurs de protesten aansturen “op bestelling”. De politie reageert met bruut geweld en onderdrukking. Iedereen die in Minsk over straat loopt wordt gecontroleerd. Mobiele telefoons worden nagekeken en video’s en foto’s worden direct verwijderd. Beeldmateriaal kan ik dus helaas niet sturen.’

Russische invloed

Wat is de houding van de gemiddelde Wit-Rus in deze crisis?
‘De situatie is niet eenvoudig. Aan de ene kant zitten we met een regime waar iedereen meer dan genoeg van heeft. De mensen willen vrijheid, nieuwe verkiezingen en hervormingen. Het kan ze niet schelen wie er achter Svetlana Tichanovskaja of Viktor Babariko staan. Niemand maakt zich op dit moment druk over de risico’s die een toenemende invloed van Rusland met zich meebrengt. Sommige menen in al hun naïviteit dat we de problemen stuk voor stuk moeten behandelen. Een nieuwe regering zou zich echter wel eens als een paard van Troje kunnen ontpoppen. En dan is er geen weg terug.’

En Tichanovskaja? In tegenstelling tot Babariko (directeur van Belgazprombank, onderdeel van het Russische concern Gazprom, nvda) kan zij niet direct in verband worden gebracht met Rusland.
‘Het lijkt wel of niemand meer nadenkt, niemand stelt elementaire vragen aan Tichanovskaja. Ze zegt nieuwe verkiezingen uit te willen schrijven. Hoe gaat ze dat doen? Volgens onze grondwet kan alleen het parlement dat regelen. Daar zitten uitsluitend aanhangers van Loekasjenko. Hoe gaat ze aan de slag met het leger en plaatselijke besturen? Wat gaat ze doen aan de economische crisis waarin het land zich momenteel bevindt? Niemand geeft antwoord op dat soort vragen. En bijna niemand stelt ze. Tichanovskaja is voor de mensen een symbool, maar niemand ziet in dat we een kat in een zak hebben gekocht.’

Moskou heeft veel slachtoffers nodig

Wie zit er achter de protesten?
‘De bevolking is er heilig van overtuigd dat haar voornaamste vijand Loekasjenko heet. Het is echter Poetin die de oorlog in Wit-Rusland is begonnen. In plaats van soldaten gebruikt hij de protesterende Wit-Russen. Het is een uiterst listige strategie een staat te laten vernietigen door zijn eigen burgers. Het doel is duidelijk: een nieuwe elite aan de macht laten komen die voor de volle honderd procent loyaal is aan het Kremlin. Loekasjenko doet moeilijk over de unie met Rusland. Hij werkt niet mee.’

‘De twee dictators staan lijnrecht tegenover elkaar. Ze hebben de wapens opgenomen en de strijd is begonnen. Moskou heeft veel slachtoffers nodig onder de bevolking om het Westen tot sancties tegen Minsk te dwingen. Loekasjenko moet volgens Poetins plan van alle kanten onder vuur komen te liggen, zodat hij uit zichzelf de macht laat vallen.’

Nieuwe Russische legerbases aan de grens met de Europese Unie

Zijn er nog andere landen die baat hebben bij een machtsomwenteling in Wit-Rusland?
‘Polen en Litouwen zouden heel graag zien dat er een nieuwe regering komt bij ons. Ze zijn zeer ongerust over de bouw van nieuwe kerncentrales. Daar zijn wij ook niet blij mee, maar als er een nieuwe regering komt die door het Kremlin in het zadel is geholpen, komen daar ook nog eens nieuwe Russische legerbases aan de grens met de Europese Unie bij.’

Is er een groot verschil met de vorige presidentsverkiezingen en de daaropvolgende protesten?
‘Gedurende de afgelopen 26 jaar leidde een nationale oppositie de protestbeweging in ons land. Wij kennen die mensen en weten wat we aan ze hebben er waar ze voor staan. Een aantal politieke gevangenen ken ik persoonlijk. Het zijn nationaal bewuste Wit-Russen die jarenlang hebben gevochten tegen het regime. Gedurende al die jaren heeft Loekasjenko deze opponenten langzamerhand monddood kunnen maken.’

‘In 2020 zijn er als een duiveltje uit een doosje ineens nieuwkomers in de oppositie opgedoken. Deze nieuwbakken politici beschikken over een enorm pr-apparaat en ongekende financiële mogelijkheden. Het lijkt erop of ze speciaal waren voorbereid. Sommigen beweren dat Babariko al vanaf 2010 tot kandidaat werd “opgeleid”.’

Slechts een test case

Ziet u op korte termijn een oplossing voor de problemen?
‘Op het moment zijn er te veel emoties rondom Wit-Rusland. Wat we nodig hebben is een diepgaande analyse van alle problemen. En constructieve ondersteuning door de westerse landen. Let wel: geen sancties, maar maatregelen die op de lange duur leiden tot een democratisch, onafhankelijk en neutraal Wit-Rusland met een sterk nationaal bewustzijn.’

Hoe kan de Europese Unie het beste reageren?
‘Ik ben bang dat de Europese Unie en de VS na de gewelddadige onderdrukking van de protesten de duimschroeven nog eens aan zullen draaien en ons land daarmee nog verder in de handen van Rusland drijven. Dat mag in geen geval gebeuren. Nieuwe sancties zullen een averechts effect hebben. Wit-Rusland moet het hebben van neutraliteit en democratische hervormingen. Voordat de Europese Unie echter Tsepkalo , Babariko of Tichanovskaja in haar armen sluit is het belangrijk te weten wat voor vlees we in de kuip hebben. Laat ze eens vragen naar hun positie over de Krim, over de toekomst van de Wit-Russische taal, over de perspectieven van een unie tussen Rusland en Wit-Rusland. En voor de integere en in het nauw gedreven Svetlana Tichanovskaja nog een aparte vraag: hoeveel kostte haar verkiezingscampagne en wie stond garant voor de financiën?’

‘In principe is Wit-Rusland voor Poetin slechts een test case. Als zijn netwerk, propaganda en technologische manipulaties bij ons werken, zal hij er niet voor terugdeinzen hetzelfde schema in andere landen toe te passen.’

Anatoli Krasovski

Wit-Rusland: ‘Met Svetlana Tichanovskaja hebben we een kat in een zak gekocht’