In mijn boeken over de geschiedenis van de Koude Oorlog gebruik ik de Russische communistische revolutie van oktober-november 1917 als aanvangsdatum. Weinig auteurs doen dat. Een notoire uitzondering is de gewezen directeur van Le Monde, André Fontaine, in zijn ‘Histoire de la Guerre Froide’ (2 delen, Parijs 1967). Maar in wezen moeten we het begin van de Koude Oorlog zelfs nog vroeger plaatsen. Bovendien is de Koude Oorlog eigenlijk nog niet afgelopen…

Hoogoplopende spanningen

Tijdens de 19de eeuw waren er voortdurend hoogoplopende spanningen en ruzies tussen de Verenigde Staten en het tsaristisch Rusland. Een uitzondering was de koop van het Russische Alaska in 1867 door de Verenigde Staten voor de spotprijs van 7,2 miljoen dollar. Later zouden de Russen zich die verkoop beklagen.

Het waren vooral ideologische redenen die spanningen en onenigheden veroorzaakten. De Amerikanen, zelf vrij en democratisch, hadden een diep misprijzen voor de op alle gebieden achterlijke Russische feodale samenleving en de autocratische tsaren. Zij vertegenwoordigden de moderniteit en de vooruitgang. De Russen hielden een stagnerend systeem uit het verleden zonder toekomst in stand. Er was een wereld van verschil. Daarnaast waren er ook incidenten over Joodse Amerikaanse staatsburgers, die in Rusland omwille van hun geloof vervolgd werden en over territoriale betwistingen in verband met de soevereiniteit van de talrijke eilanden van Alaska.

… en loopt nog steeds door

De Koude Oorlog, met name de spanningen tussen het Westen (vooral de Verenigde Staten) en Rusland, lopen sinds 1917 door tot op vandaag. Natuurlijk zijn er periodes van détente (verminderde spanning) geweest. Het kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog zelfs tot een bondgenootschap, weliswaar met heel wat onderhuidse verdachtmakingen en wantrouwen.

Tussen 1985 en 2007, onder Gorbatsjov, Jeltsin en de beginjaren van Poetin, was er zelfs sprake van het einde van de Koude Oorlog. Wat er nu gebeurt, wordt dan de Tweede of de Nieuwe Koude Oorlog genoemd. Ik geloof eerder in een doorlopende cyclus.

Wederzijdse haat

Er is steeds zowel in de Verenigde Staten als in Rusland een krachtige onderstroming – vooral in politieke en militair-industriële kringen – van werkelijke wederzijdse haat geweest. Dit ondanks het feit dat het communisme is verdwenen en beide systemen ideologisch naar elkaar zijn toegegroeid. Dit heeft alles te maken met de strijd om militaire steunpunten en politieke en economische invloedssferen.

De Verenigde Staten en Rusland zijn imperialistische mogendheden die in wezen elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Beiden beschikken over een gelijkaardige vernietigingskracht inzake kernwapens. In wezen is het conflict erg makkelijk samen te vatten: de Verenigde Staten willen nu – ondanks beloften – dat geheel Europa min Rusland tot hun invloedssfeer behoort. Zeg maar dat al deze landen lid van de NAVO worden! De Verenigde Staten hebben toch het communisme verslagen en hebben een diep misprijzen voor de beperkte economische mogelijkheden van Rusland, terwijl Europa onbetwistbaar een economische grootmacht is.

De oorlog in Oekraïne laat hen toe Rusland zowel economisch als militair uit te putten en met een beetje geluk zelfs het Russisch politiek systeem te veranderen. Uiteindelijk willen de Verenigde Staten zich voorbereiden op het eindspel: de titanenstrijd met China. Maar op die manier duwen ze wetens en willens Rusland in het Chinese kamp. Of dat verstandig is, vragen de huidige leiders zich blijkbaar niet af. Ook over de eventueel beslissende houding van India stellen ze zich geen of te weinig vragen.

Slava Oekraini

Nu de oorlog reeds meer dan drie maanden voortsukkelt, valt toch een en ander op. De Russische tankbrigades die op 24 februari de opdracht kregen vanuit Wit-Rusland naar Kiev op te rukken, waren helemaal niet voorbereid en hadden geen concrete oorlogsdoelen. Het was een zootje ongeregeld dat vrij snel tot stilstand kwam. Dit betekent dat het bevel om op te rukken zeer impulsief (door Poetin?) moet zijn gegeven. Het kon dus ook vroeger of later of helemaal niet gebeurd zijn.

Mijn hypothese is dat mocht Angela Merkel nog in functie zijn geweest, dit niet zou zijn gebeurd. Een paar maanden geleden werd de Duitse kanselier nog de hemel in geprezen omwille van haar staatsmanschap en haar relatief werkbare verhouding met Poetin. Nu wordt ze van haar voetstuk gehaald en misprezen. Sic gloria transit mundi! Waar is Merkel trouwens? Ik geloof niet dat ze voor Gazprom werkt. Nog niet?

Op 9 september heeft Poetin de oorlog niet verklaard maar wel – alsof hij in het defensief gedrongen was – proberen uit te leggen waarom zijn technische militaire ingreep in Oekraïne noodzakelijk was. Hij schijnt zelf echt te geloven in de theorie van de denazificatie en de genocide tegen de Russisch sprekenden in Oekraïne.

Bandera

We weten dat meerdere rechtse milities invloed hebben in de Oekraïense regering, het leger en vooral in de geheime diensten. Maar noem ze geen nazi’s. Het zijn gewoon (extreem)rechtse nationalisten die inderdaad nog steeds dwepen met Stepan Bandera, die tijdens de Tweede Wereldoorlog met de nazi’s samenwerkte in de hoop een zelfstandige Oekraïense staat op te richten. Daar was geen sprake van en de Duitsers sloten Bandera op.

Leden van zijn verzetsgroepen maakten zich schuldig aan pogroms tegen Joden en Polen. De beweging van Bandera was trouwens een typisch West-Oekraïens verschijnsel. De Polen hadden eeuwenlang West-Oekraïne onderworpen. In de 19e eeuw was dit gebied Oostenrijks, maar van 1918 tot 1939 werd het opnieuw Pools.

De Polen gedroegen zich als kolonisatoren en werden door veel Oekraïners gehaat. Bandera was met een verzetsbeweging tegen Polen begonnen alvorens vanaf 1939 de Russische communisten te bestrijden. Hij was zelf betrokken geweest op de moord op een gehate Poolse minister van Binnenlandse Zaken Bronislaw Pieracki in 1934. Zijn doodstraf werd omgezet in levenslang en in 1939 kon hij uit de gevangenis ontsnappen.

Bloedige repressie

Stalin had bij het Molotov-Ribbentroppact van 23 augustus 1939 West-Oekraïne verworven en bezette na de Poolse nederlaag tegen Duitsland in september 1939 meteen deze gebieden die hij bij de bestaande Sovjetrepubliek Oekraïne voegde. Er volgde meteen een bloedige repressie van Oekraïense nationalisten en Polen. Nooit eerder waren de twee delen van Oekraïne onder één Russische heerser samengebracht.

Naast de milities van Bandera waren er wel meer dan 125.000 Oekraïners, die als hulptroepen bij het Duitse leger dienstdeden. Maar ook etnische Russen wilden in het leger van generaal Andrej Vlasov samen met de Duitsers het Stalinisme bestrijden.

Bandera werd na de oorlog door de KGB in München in 1959 op straat vermoord. Hij werkte toen samen met de CIA die anticommunistische verzetsgroepen in Oekraïne steunde. Wel is het zo dat zijn gewapende volgelingen een beslissende rol speelden in de Maidanrevolutie van 2014-2015. Toen werd de wettelijke regering van de Russischgezinde president Viktor Janoekovyts door de straat omvergeworpen. Overigens de vrijwilligers, die Russisch spreken, die in Luhansk en Donetsk vechten tegen het Oekraïense leger om hun zelfstandigheid en taal te behouden zijn eveneens extreme nationalisten met dezelfde mentaliteit als hun Oekraïense vijanden.

Wat Poetin ‘genocide’ noemt moet gezien worden als een poging tot uitroeiing van de Russische cultuur en taal door de Oekraïense regering. Een zwaarbeladen woord dat niet in de juiste betekenis gebruikt wordt.

Het Westerse kamp

Sinds de Maidanrevolutie zit Oekraïne in het westerse kamp, tot groot ongenoegen van Poetin. De gebeurtenissen zijn bekend: van een spontane democratische opwelling van de bevolking werd de beweging gekaapt door bewapende rechtse milities en geheime diensten van vooral de Verenigde Staten.

De openlijke rol van de Amerikaanse onderstaatssecretaris Victoria Nuland is maar al te goed bekend. Trouwens haar uitgelekt telefoontje met de Amerikaanse ambassadeur waarin ze verklapte wie ze als eerste minister zou aanstellen en haar uitspraak ‘fuck the EU’ is de wereld rond gegaan. Zij en haar man Robert Kagan zijn overtuigde Rusland-haters. Ze is opnieuw in de regering Biden opgenomen en speelt nu meer achter de schermen een hoofdrol in de Amerikaanse Oekraïnepolitiek.

De dienaar van het volk

De reactie van de Oekraïners, die Russisch spreken, na Maidan bleef niet uit. Ze trokken zich terug in Luhansk en Donetsk en Poetin annexeerde na een referendum de Krim.

Van dan af behoorde Oekraïne tot het Westen. Dit corrupte land dat in wezen aan een groep elkaar bestrijdende oligarchen toebehoort, is maar moeizaam te besturen. Ook niet door de tegenwoordige president. Zelensky kwam na een sprookjesachtig verhaal aan de macht en zou alle zware problemen oplossen. Helaas kwam er geen vrede met Rusland, geraakte justitie niet hervormd, bleven corruptie en misdaad onvoldoende bestreden, waren er geen sociale hervormingen, bleef Oekraïne een arm land en behielden de oligarchen nog veel macht.

Bovendien bleek Zelensky geen vriendelijke president: onvriendelijke TV-zenders werden verboden. Bij de uitbraak van het huidige conflict verbood hij 11 oppositiepartijen. Actueel nieuws wordt door de regering gedicteerd en afwijkende berichten zijn verboden. De geheime dienst (SBU) doet willekeurige aanhoudingen en zou al een aantal opposanten hebben uitgeschakeld. Dit zijn hardnekkige geruchten die niet gecontroleerd kunnen worden. Bovendien is het oorlog en dan kijkt men wel een en ander door de vingers. In ieder geval is Oekraïne nog niet een voorbeeld van democratie.

Lid van de NAVO?

De vraag of Oekraïne lid kan worden van de NAVO is een vals probleem geworden. Uit de prestaties van het Oekraïense leger kan besloten worden dat het land al vele jaren vooral door de Verenigde Staten wordt getraind en bevoorraad. Momenteel worden door overijverige NAVO-leden voor miljarden euro’s moderne wapens en hulpgoederen geschonken. Ook worden miljoenen vluchtelingen liefdevol opgenomen.

Er is trouwens een evolutie in de reactie van vooral de presidenten Zelensky en Biden waar te nemen. Tijdens de eerste dagen van de Russische aanval waren ze voorzichtig en voorstander van een diplomatieke oplossing. Gaandeweg veranderde de toon. Zelensky dacht de oorlog te kunnen winnen en Biden noemde Poetin een moordenaar en crimineel. De onderhandelingen werden dus afgebroken en niemand spreekt er nog over.

Van kwaad naar erger

De Amerikanen gaan van kwaad naar erger. Biden probeert van het congres 40 miljard dollar los te krijgen voor wapens en hulp aan Oekraïne. Bovendien haalt de president het Lend and Lease system weer boven water. Het werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt om vooral Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie van Amerikaanse wapens te voorzien. Hun schuld konden ze dan na de oorlog langzaam terugbetalen. Veertig miljard is een reusachtige som. De Russen besteden maar 60 miljard dollar per jaar aan hun militaire uitgaven.

Dat is niet meteen goed nieuws voor Oekraïne. Het wapentuig moet in Oekraïne gebruikt worden. De vernietigingskracht ervan is enorm. Daarmee kunnen niet alleen Russische legers in de pan worden gehakt, maar kunnen alle Oekraïense steden en belangrijk infrastructuur meerdere keren worden vernietigd. Het ziet er naar uit dat de Verenigde Staten de Oekraïense oorlogvoering willen overnemen.

Van de gelegenheid gebruik maken

De doelstelling is van de gelegenheid gebruik te maken – zoals de Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin in Kiev zei: ‘We willen Rusland zo verzwakken dat het niet meer in staat zal zijn een land als Oekraïne binnen te vallen. Het heeft al veel militair vermogen en troepen verloren. We willen dat ze niet de mogelijkheden hebben dit verlies snel te compenseren’. Dus van de gelegenheid gebruik maken om Rusland fundamenteel militair te verzwakken. Ook minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken zei: ‘… door sancties de Russische economie zwaar te treffen’. Rusland moet dus gereduceerd worden tot een tweederangsnatie.

Noch Zelensky, noch Biden zullen dus het conflict snel willen beëindigen. Poetin kan de strijd niet staken zonder een of andere overwinning. Zelensky en Biden zullen zolang ze winnen trouwens niet willen ingaan op voorstellen in die richting. Het ziet er naar uit dat Poetin zichzelf in een valstrik heeft gewerkt waaruit hij, de vermeende superstrateeg, zich maar moeilijk kan losweken. Natuurlijk draagt hij de volledige verantwoordelijkheid. Spijtig genoeg is niemand in staat geweest hem die waanzinnige ’technisch militaire ingreep’ uit het hoofd te praten. Het was zijn allerslechtste beslissing ooit.

Tot de laatste Oekraïner?

Het ziet er naar uit dat het conflict nog lang zal aanslepen. We zijn weer in de echte Koude-Oorlog-sfeer. Er zijn weer duidelijke vrienden en vijanden. Er is bijna geen plaats meer voor nuancering. Iedereen die noch maar een poging waagt, is meteen verdacht en wordt uitgesloten.

De wapenfabrikanten floreren als nooit tevoren. Alle landen moeten zich tot de tanden toe bewapenen en snel. Men beseft niet dat dit de veiligheid niet vergroot. De vijand zal zich onveilig voelen en misschien preventief ingrijpen. Een vijand die zich onveilig voelt is de meest gevaarlijke.

Hysterie

In de Europese Unie heerst een ware hysterie. Er zal van gebruik gemaakt worden om de macht van de EU-organen aanzienlijk te vergroten. Europa zal nog minder democratisch worden. Bovendien staan we voor een nieuwe overhaaste uitbreidingsgolf. De imperialistische voorstanders van een Europees leger hebben de wind in de zeilen.

Maar anderzijds zijn de Amerikanen de laatste decennia nooit zo sterk in Europa aanwezig geweest. Ze hebben een contingent van meer dan 100.000 militairen in Europa en de strijd tegen Rusland wordt door de NAVO gevoerd, waar de Verenigde Staten nog steeds de leiding hebben en de grootste bijdrage leveren.

Poetin en Biden zullen uiteindelijk over het lot van Oekraïne beslissen, want zij zijn in oorlog met elkaar. Die oorlog wordt namens de Verenigde Staten met hun wapens door hun vertegenwoordigers, de Oekraïners, uitgevochten in Oekraïne. Slava Oekraini!

André Fontaine

Vechten tot de laatste Oekraïner