Klimaatbetogers en een deel van het maatschappelijk middenveld eisen een systeemverandering op het vlak van energie en klimaat. Niet onbegrijpelijk. Maar het vastlopen van de energierevolutie in Duitsland toont aan dat grootse plannen geen garantie zijn tot succes.

Stijgende CO2-uitstoot

Het gaat niet goed met de Duitse energierevolutie. Die begon toen Angela Merkel (CDU) in 2011-2012 de atoomuitstap na de Fukushima-ramp even bruusk doordreef als haar Wir schaffen es– migratiepolitiek. De idee was om de deur wagenwijd open te zetten voor groene energie. Die werd voordien al ondersteund door het Erneuerbare-Energien-Gesetzes waarbij de overheid een minimumbedrag per kilowattuur garandeerde.

Merkels energie- en klimaatbeleid liep heel anders uit. Sinds 2015 stijgt de CO2-uitstoot, zowel in de industrie als in het verkeer. Het aandeel van alle vormen van groene energie verdubbelde de laatst tien jaar tot ongeveer 35 % van de energievoorziening (cijfers 2018). Maar de drastische afbouw van de kerncentrales maakte de extreem vervuilende bruinkoolcentrales tot de belangrijkste energiebron. Deze bruinkoolcentrales zullen de volgende jaren heel traag en met heel veel dure begeleidende maatregelen worden afgebouwd. Onder meer om de tewerkstelling in die sector te sparen. Zo wedt Duitsland nog vele jaren op twee paarden: een vervuilende bruinkoolsector en de tot hiertoe ook zwaar gesubsidieerde wind- en zonne-energie.

Sputterende wieken van de windsector

Maar de Duitse windsector begint te sukkelen. Het aantal geplande windprojecten daalt, aldus Der Spiegel en grote, Duitse windmolenbedrijven zoals Emercon en Nordex bouwen hun tewerkstelling af. Wat de windsector in Duitsland afblokt, is niet alleen het steeds luidere protest tegen windmolens en bijhorende vertragingen. Vooral Merkels centrumlinkse coalitie met de SPD vertoont, na het aanvankelijke enthousiasme voor de Energiewende, een verbijsterend gebrek aan leiderschap en goed bestuur.

Een groot deel van de hoogspanningsnetwerken, nodig om een gedecentraliseerd maar geïntegreerd stroomnet te bekomen, ontbreken of zijn al lange tijd ‘in aanbouw’. Dit betekent dat een offshore windpark zijn stroom niet kan leveren aan verder gelegen gebieden met stroomtekorten. Het gebrek aan politieke vooruitziendheid en moed —schipperen tussen de gehate maar ‘snelle’ bovengrondse leidingen en de traag te bouwen en dure ondergrondse — maken dat duurzame energiebronnen een groot deel van de markt niet kunnen bedienen.

Zwalpende Duitse reus

Op andere terreinen ontbrak het Merkel en haar socialistische coalitiepartner eveneens aan leiderschap. Merkels regering hield lange tijd de Duitse Volkswagen-gigant een handje boven het hoofd toen die al sjoemelend met dieselmotoren trachtte aan de Europese en Amerikaanse wetgeving te voldoen. Volkswagenchef Herbert Diess zet nu op autoritaire manier alle zeilen bij om in allerijl een nieuwe lijn elektrische wagens – E-Golf – op de markt te brengen voor de Amerikaanse en Chinese kapers op de kust landen.

Pogingen van CDU-voorzitster, Annegret Kramp-Karrenbauer, om de Christendemocratische partij scherper op het vlak van klimaat te profileren, fluit premier Merkel terug. Der Spiegel meldde vorige week dat Karrenbauer op haar bestuur het principe van een CO2-taks wilde laten goedkeuren. Toen enkele mandatarissen begonnen te protesteren, maakte Merkel meteen duidelijk dat er andere alternatieven moesten worden gezocht. Exit CO2-taks en profilering CDU.

Merkels labiele en inconsequente leiding maakt van de Duitse energierevolutie een energiechaos. Die revolutie is alleen mogelijk wanneer alle aspecten op elkaar afgestemd worden, niet alleen het afbouwen van kernenergie en het installeren van windmolens en zonnepanelen. Ook nodig zijn: een snelle afbouw van gesubsidieerde, vervuilende sectoren, het voorzien van een uitgebreid hoogspanningsnetwerk, een begeleidende fiscale sturing en vooral de moed om het hele maatregelenpakket te durven uitleggen en verdedigen. Na heel veel vijven en zessen heeft Duitsland pas in februari van dit jaar een staatssecretaris voor energie aangesteld, Andreas Feicht. Maar die loopt strak in het gareel van zowel economieminister Peter Altmaier (CDU) als van Merkel zelf.

Scherven

Dit halfslachtige beleid tast helaas ook andere sectoren aan: de beperkte digitalisering van de Duitse overheid, de miserabele slagvaardigheid van het Duitse leger, de steeds grotere capaciteitstekorten van het openbaar vervoer… Wanneer Merkel de volgende maanden of jaren gaat aftreden, weet niemand. Eén ding is zeker: na haar vertrek laat ze een zwalpend Duits schip achter dat langs stuur- en bakboord voorbijgestoken wordt. Als Duitsland blijft aanmodderen verliest Europa op termijn haar groeimotor. Net zoals bij het manisch-depressieve, Duitse migratiebeleid zal heel Europa in de scherven delen.

Andreas Feicht

Duitse energierevolutie gestrand