Hij zou het niet erg vinden als er op termijn twee partijen op rechts zouden bestaan in Duitsland. AfD-leider Jörg Meuthen dwong de extreemrechtse ‘Flügel’ binnen de partij zichzelf op te heffen. Wat in de media als een pyrrusoverwinning wordt gezien, zou het begin kunnen betekenen van een nieuwe partij.

Op maandag 23 maart stuurde het bestuur van de Alternative für Deutschland in Thüringen een bericht naar zijn leden. Kopmannen Björn Höcke en Stefan Möller meldden ‘met pijn in het hart’ dat ze in opdracht van het partijbestuur de Flügel stopzetten. ‘Historiseren’, noemen ze dat. De extreemrechtse vleugel lag al een tijdje in het vizier. De Bundesverfassungschutz hield de extreemrechtse organisatie en haar (bestuurs)leden in de gaten. De media liggen al langer op vinkenslag om elke misstap van de rechtsradicalen te verslaan. Dat alles wekte wrevel binnen de gematigde kringen in de partij.

Tweepartijenpartij

Partijleider Jörg Meuthen gelooft al langer dat het een goede zaak is de vleugel af te stoten. Hij erkent dat er twee stromingen in de partij bestaan. Een ‘freiheitlich-conservatief-vrijemarktgerichte’ stroming en een ‘völkisch-etatistich-collectivistische’ tendens. Door die laatste te lossen, zou AfD meer aantrek kunnen krijgen bij bürgerliche (centrumrechtse) kiezers die vandaag ontgoocheld zijn in de liberale FDP en Merkels CDU.

Het bleek niet langer te dragen. De Flügel was te groot geworden en dreigde een ‘partij binnen een partij’ te worden, om Meuthen te citeren. De partij wil er alles aan doen om zich een fatsoenlijk rechts imago aan te meten. De Oost-Duitse völkische radicalen lopen daarbij in de weg. Ook al communiceerde het partijbestuur na de vergadering waar over de opheffing werd beslist – met elf tegen één (en een onthouding) – dat de partij in eenheid en met gesloten rangen heeft beslist. En klaagde de partijvoorzitter vorig jaar — op Doorbraak — de geschillen op rechts aan.

Schluss

Vóór 30 april moet de vleugelleider Björn Höcke een punt zetten achter de Flügel. Voorzitter Meuthen vertrouwt erop dat dat gebeurt. In een interview met Tichys Einblick zegt hij dat ‘de structuren van de vleugel niet zullen voortbestaan. Er kan geen partij in de partij zijn, zoals de Flügel zich steeds meer is gaan gedragen.’ De vleugel mag ook geen activiteiten meer organiseren noch op sociale media en het internet communiceren. Meuthen heeft er alle vertrouwen in dat Höcke en co er een punt achter zullen zetten.

Toch stelt het hoofd van de Bundesverfassungschutz dat dit om ‘pure zwendel’ gaat, ‘window dressing’ kortom. Alsof de AfD daarmee haar imago wil oppoetsen zonder inhoudelijk een nieuwe koers in te slaan. Nochtans is dat net nodig om kiezers te halen in het centrum. Als dat dan betekent dat Höcke zijn eigen weg gaat, is dat maar zo, zegt Meuthen. In het Doorbraak-interview vorig jaar klonk de partijvoorzitter nog voorzichtiger: ‘Hij heeft foute uitspraken gedaan, en zijn stijl stoort, en dat doet ons geen goed.’ Verder ging hij toen nog niet in zijn kritiek.

Op langere termijn acht Meuthen immers het ambigüe van de twee strekkingen in één partij niet mogelijk. De aanwezigheid van de völkischen kost de AfD ‘massaal veel centrumrechtse kiezers’. Omgekeerd zou met een duidelijke ‘staatspaternalistische’ partij ‘Björn Höcke waar mogelijk Bodo Ramelow (minister-president in Thüringen voor de radicale Die Linke) nog meer in het gedrang brengen.

InDe Morgen lezen we dat de ideologische lijn die dwars door de partij loopt niet bestaat. Volgens de krant gaat het om een regionale lijn ter hoogte van de ‘oude’ en ‘nieuwe’ Bundesländer. Meuthen daarover: ‘Ik zie niet zozeer verschillen tussen het Oosten en het Westen. Er zijn in het Oosten niet minder bürgerlich-conservatieve leden dan Flügler in het Westen.’

Schoon schip

Het verzet tegen de Flügel kreeg de voorbije maanden ook binnenskamers vorm. Onder meer Rüdiger Lucassen, voorzitter van de grootste AfD-afdeling in Nordrhein-Westfalen, noemde in een ‘brandbrief’ de Flügel ‘een gevaar voor de partij’. ‘Zo kan het niet verder,’ stelde Luccassen. Deze open brief zou de partijleiding aan het denken hebben gezet en tot het stopzetten van de Flügel hebben geleid.

De voorbije jaren presenteerde de AfD zich – met succes – als een partij die uit één mond sprak. resultaten in opeenvolgende regionale verkiezingen spreken voor zich. Maar het conservatieve weekblad Junge Freiheit – zowat het lijfblad van de AfD – tekent verschillende stemmen op. ‘De stemming onder de partijleden is niet zo eenduidig als de partij graag laat uitschijnen en naar buiten toont.’ Volgens het weekblad is de ontevredenheid breed verspreid, en leeft er het idee ‘bis hier hin und nicht weiter’. Meuthen gebruikt dezelfde woorden in het gesprek met Tichys. Dat de Flügel zich als een partij binnen de partij gedraagt, was velen een doorn in het oog. Dat die ‘binnenpartij’ bovendien niet democratisch georganiseerd was, in tegenstelling tot belangengroepen in de CDU bijvoorbeeld, is de druppel geweest.

De voorbije weken maakte de AfD ook elders schoon schip. Een onafhankelijke verkozene in de Landtag van Baden-Württemberg, Wolfgang Gedeon, is uitgestoten wegens zijn antisemitische uitspraken. Stefan Räpple, uit hetzelfde regioparlement, werd eveneens uit de partij gezet. Hij stelde immers openlijk in vraag of er wel zes miljoen joden zijn omgekomen in Duitse vernietingskampen. Meuthen is daar duidelijk over: ‘in de AfD is er geen plek voor antisemieten.’

Nieuwe partij?

Of hij toen al onraad rook, is onduidelijk. Maar op 15 november vorig jaar al deponeerde Höcke naam en logo van de Flügel bij het Duitse patenten- en merkenbureau. Hij deed dat onder zijn eigen naam, zonder verwijzing naar de AfD. Op 4 maart, amper drie weken voor het beslissende partijbureau, heeft hij dit geactualiseerd.

De AfD kende eerder al afscheuringen. Voormalig partijvoorzitter Frauke Petry kwam bij de Europese verkiezingen nog op met een eigen ‘Blauwe’ partij, maar moest in het zand bijten. En de stichter van toen nog de eurosceptische professorenpartij Bernd Lucke probeerde het met de Liberal Konservative Reformer eerder ook al zonder succes. De extreemrechtse Höcke en partijbestuurslid Andreas Kalbitz zouden met een völkisch-etatistische afscheuring wel succes kunnen hebben. Het recente resultaat in deelstaat Thüringen toont aan dat er met een economisch links en cultureel rechts discours een groot reservoir stemmen te rapen valt. Ook, en niet het minst, bij de extremen aan de andere kant van het politieke spectrum, Die Linke.

Andreas Kalbitz

Zwanenzang AfD? Bitse interne strijd, splitsing lonkt

AfD lost extreemrechtse vleugel