Bij de parlementsverkiezingen in Oostenrijk heeft de rechtse FPÖ voor een aardverschuiving gezorgd. Voor het eerst in de geschiedenis zijn de Freiheitlichen met bijna 29 procent van de stemmen de grootsten in de Nationalrat. De vraag is nu of ze ook een regering kunnen vormen.

Eerst even de cijfers, voor zover ze op het moment van schrijven bekend zijn. Met 97,4 procent van de stemmen geteld leidt de FPÖ met 28,80 procent. Op een tweede plaats komt de christendemocratische volkspartij ÖVP met 26,30 procent, een verlies van 11,16 procentpunten.

Een verkiezingsaffiche van Herbert Kickl.

De derde plaats is voor de socialisten van SPÖ die 21,10 procent behalen, een status quo. Daarna komen de eurofiele liberalen van NEOS die 1,10 procentpunten winnen en op 9,20 procent eindigen. De groenen betalen ten slotte hun regeringsdeelname met een verlies van 5,60 procentpunten en houden 8,30 procent over.

Droom aan stukken geslagen

Daar waar de communisten van de KPÖ en de parodiepopulisten van de Bierpartij in de laatste peiling nog met de kiesdrempel flirtten en mochten dromen van een zetel in de Nationalrat, is die droom aan stukken geslagen.

Met respectievelijk 2,40 en 2 procent eindigen ze uiteindelijk ver onder de kiesdrempel van 4 procent. De komende vijf jaar zetelen er dus vijf partijen in de Nationalrat: FPÖ, ÖVP, SPÖ, NEOS en Die Grünen. Ook belangrijk: de opkomst was hoog. Maar liefst 78,10 procent van de gerechtigden bracht een stem uit.

Herbert Kickl aan zet?

Herbert Kickl, lijsttrekker en bondskanselierkandidaat voor de FPÖ, sprak in zijn overwinningsspeech al over een historisch moment in de geschiedenis van Oostenrijk. Hij ziet in de overwinning een duidelijk teken van de kiezer en gaat ervan uit dat hij aan zet is om een regering te vormen.

Maar ergens beseft hij ook dat dat niet vanzelfsprekend is. ‘De andere partijen gedragen zich momenteel alsof deze uitslag er niet is, maar de komende dagen zal het besef wel binnenkomen en het verstand de overhand nemen’, zei Kickl. Een voorspelling, of toch eerder een uitdrukking van hoop?

Een van de stembureaus.

President spreekt volk toe

Want gisteravond — rond 20 uur, nog niet alle stemmen waren geteld — sprak president Alexander Van der Bellen het Oostenrijkse volk toe, een traditie aan het einde van de verkiezingsdag.

Van der Bellen lijkt hier duidelijk te maken dat de grootste partij en de overwinnaar van de verkiezingen niet automatisch aan zet is

Normaal geeft de president in zo’n toespraak al mee wie de opdracht zal krijgen om een regering te vormen. Deze keer niet. Wel kregen we een uitleg over hoe de democratie werkt: wie een meerderheid weet te vinden in de Nationalrat, kan een regering vormen.

Van der Bellen lijkt daarmee duidelijk te maken dat de grootste partij en de overwinnaar van de verkiezingen niet automatisch aan zet is. Hij had het over de onderhandelingen die de komende weken gevoerd moeten worden, maar liet daarbij in het midden wie die zou moeten leiden.

Grote verliezer

De grote verliezer van deze verkiezingen, uitredend bondskanselier Karl Nehammer (ÖVP), herhaalde gisteravond wat hij al geruime tijd zegt: hij wil niet in een regering stappen of zelfs maar onderhandelen met Kickl. Verschillende toplui uit de partij beaamden uitdrukkelijk dat standpunt.

Maar de vraag is of Nehammer de komende dagen als partijleider overleeft. In elk geval konden reporters op de verkiezingsavond ‘off the record’ bij verschillende aanwezigen opvangen dat er wel degelijk sympathie bestaat voor een coalitie met FPÖ, al dan niet onder leiding van Kickl.

Regering niet voor morgen

Een regering met FPÖ zal er in elk geval nog niet meteen komen. Volgens voormalig FPÖ-Europarlementslid Andreas Mölzer lopen er momenteel al gesprekken tussen de christendemocraten en de socialisten om een coalitie te vormen zonder de FPÖ.

Andreas Babler, lijsttrekker van de SPÖ, sprak in zijn toespraak voor de sympathisanten zijn grote teleurstelling uit, maar liet tegelijkertijd strijdvaardig verstaan er alles aan te zullen doen om te verhinderen dat een coalitie tussen de ‘Zwarten’ (ÖVP) en de ‘Blauwen’ (FPÖ) tot stand komt.

Kiezer wil verandering

Maar dan is er een derde partner nodig. Daarvoor zijn er twee kandidaten: Die Grünen en de NEOS. De groenen lieten bij monde van lijsttrekker Werner Kogler weten open te staan voor een regeringsdeelname.

Of de twee klassieke Oostenrijkse machtspartijen ÖVP en SPÖ staan te springen voor een coalitie met drie verliezers, lijkt twijfelachtig. Zeker omdat de vernedering door de groene minister van Klimaatactie Leonore Gewessler, die tegen de wil van de regering op de Europese Raad de natuurherstelwet goedkeurde, nog vers in het geheugen ligt.

Een verkiezingsaffiche van Karl Nehammer, de grote verliezer.

Een verkiezingsaffiche van Karl Nehammer, de grote verliezer.

Dan blijft enkel nog NEOS over, maar daar zijn ze zich maar al te bewust van het feit dat zij — naast de FPÖ — de enige winnaars in deze verkiezingen zijn. Hun topkandidaat Beate Meinl-Reisinger liet al verstaan dat de twee machtspartijen maar beter begrijpen dat de Oostenrijkse kiezer verandering wil. In één adem eiste ze de posten ‘onderwijs’ en ‘financiën’ op.

Het worden dus boeiende weken in Oostenrijk. Maar één ding is zeker: de ÖVP zal een bepalende rol spelen in de regeringsvorming. Of, zoals een cynicus op X verkondigde: ‘Verkiezingen in Oostenrijk zijn voorspelbaar: een paar honderdduizend mensen veranderen van partij en uiteindelijk regeert de ÖVP.’

Andreas Mölzer

Parlementsverkiezingen in Oostenrijk: rechtse FPÖ voor het eerst de grootste partij