De brexit is het slechtste wat de Europese Unie kon overkomen. Met de Britten verdween de enige grote lidstaat die een tegengewicht kon vormen voor de machtsgreep door de Fransen. De brexit mag dan het gevolg zijn van een oneerlijke verkiezingscampagne van de partij UKIP en de brexiteers, maar het remain-kamp speelde ook niet bepaald fair. Momenteel zit het Verenigd Koninkrijk namelijk met een Europese Unie die geen middel onverlet laat om het land economisch zo hard mogelijk te straffen.

Volgens Frans centralistisch bouwplan

De manier waarop de Europese Commissie, de Europese Raad en brexit-onderhandelaar Michel Barnier de regering van Boris Johnson behandelen is beneden alle peil. De officiële lezing bij de andere Europese regeringen en kritiekloze media is echter dat de Britten gewoon lastpakken zijn. Qua internationaal recht blijkt de hele aanpak echter zeer twijfelachtig: de EU is immers rechter en partij.

Michel Barnier is als ex-eurocommissaris (1999-2004 en 2009-2014) voor Frankrijk geen echte diplomaat. Barnier is een Europese hardliner die een Europese Unie volgens Frans centralistisch bouwplan wil. Barnier is ook niet onbevooroordeeld. Zo verloor hij eerder zijn ministerportefeuille in de Franse regering na het ‘non‘ bij het Franse referendum over de Europese Grondwet van 29 mei 2005. Amper een jaar eerder was hij een van de twee eurocommissarissen die met de Franse ex-president Valéry Giscard-d’Estaing moest komen tot een Europese Grondwet en nieuwe vergaande Europese verdragen die de Europese Commissie ongekende macht zouden bezorgen. In 2009 was hij kortstondig europarlementariër om nadien weer eurocommissaris te worden.

Maskers af

Barnier is een bureaucraat begeesterd door macht, de rol van europarlementariër interesseerde hem nauwelijks als doel, maar des te meer als middel. Barnier is een neogaullist en iedereen weet hoe Charles de Gaulle over de deelname van de Britten aan de Europese Economische Gemeenschap (EEG) dacht. Vanaf juli 2016 heeft Barnier discreet een normale brexitprocedure gesaboteerd. Ondertussen kregen de Britten steevast de schuld van het niet bereiken van een fatsoenlijke boedelscheiding.

Toch zouden de maskers eindelijk mogen afvallen. Tijdens de laatste EU-top in Brussel verwezen veel commentatoren naar de onderhandelstijl van Margaret Thatcher om de Nederlandse minister-president Mark Rutte (VVD) weg te zetten als leider van een egoïstische regering. Als leider van de zogenaamde ‘vrekkige vijf’ wist Rutte enkele tientallen miljoenen euro voordeel voor zijn land te bewerken, maar uiteindelijk gaf hij toe aan EU-belastingen, een explosieve toename van de EU-begroting en Europese schulden in de vorm van eurobonds… Fundamenteel verzette Rutte zich helemaal niet tegen één bepaalde visie op de EU, terwijl Thatcher dit wel deed.

Twee visies

In haar autobiografie Mijn jaren in Downing Street schreef Margaret Thatcher over die twee visies op Europa:

‘[…] ben ik in staat om de periode van mijn tweede ambtstermijn als premier te beschouwen als de tijd waarin de Europese Gemeenschap subtiel, maar onmiskenbaar, afgleed van een gemeenschap van vrij handelsverkeer, beperkte regulering en vrijwillige samenwerking van soevereine staten naar een gemeenschap van dirigisme en centralisme.’

In mijn colleges geef ik de volgende definitie voor een Europese (intergouvernementele) instelling: ‘De instelling berust op een verdrag, heeft een rechtspersoonlijkheid, fungeert naar internationaal recht, het lidmaatschap is vrijwillig, de organisatie is permanent en niet tijdelijk, de organisatie beschikt over een secretariaat (vandaar bijvoorbeeld de secretaris-generaal) en alle beslissingen berusten op een vergadering of overleg.’

Vrijwillige samenwerking

Op die manier was bijvoorbeeld het Warschaupact geen normale Europese instelling omdat onder andere het element vrijwillig compleet ontbrak. Het feit dat Thatcher in haar memoires nadruk legt op die ‘vrijwillige samenwerking’ is cruciaal. Het is een onmisbaar ingrediënt, maar wel een waar de Europese Commissie en een aantal machtige Europese politici komaf mee willen maken.

Door van de Europese Unie de facto een federale staat te maken en het vetorecht van elke lidstaat (hoe klein ook) in vraag te stellen ondermijnen ze het Europese project. Wie neemt bij de EU de rol van secretariaat op? De Europese Raad of de Europese Commissie? Wie neemt de rol van vergadering voor overleg op? Het Europees Parlement of de Europese Raad? Eigenlijk zou het antwoord twee keer de Europese Raad moeten zijn. Op een EU-top blijkt dat trouwens ook.

Zelfs Thatcher zag het niet aankomen

Toch zag zelfs Margaret Thatcher dit niet aankomen. Ze bedong de kortingen op de Britse bijdrage omdat het Verenigd Koninkrijk een nettobetaler was. Ze drong aan op ernstiger financieel beleid en bovenal streed ze tegen verborgen protectionisme. Van bij het begin besefte ze dat het bestaan van die twee visies vroeg of laat een probleem zou opleveren, maar dankzij Thatcher domineerde het vrij ondernemende Europe des Patries.

Volgens Thatcher namen de onderliggende krachten van federalisme en bureaucratie sedertdien steeds meer toe. Die verandering kwam er volgens de Iron Lady toen de coalitie van socialistische en christendemocratische regeringen uit Frankrijk, Spanje, Italië en Duitsland de snelheid van de integratie forceerde en een commissie benoemde met speciale bevoegdheden. ‘Deze commissie begon hen vervolgens te manipuleren om haar eigen agendapunten te begunstigen.’ Dit schreef Thatcher over het jaar 1986, maar het is als het ware nu nog actueler dan destijds. 34 jaar na dato is de evolutie dusdanig dat Frankrijk, Spanje, Italië en Duitsland een Europese Commissie in het zadel hijsen die een eigen agenda nastreeft en alle lidstaten manipuleert om die te realiseren. De analyse kwam Thatcher te staan op de reputatie van anti-Europees. Thatcher beschouwde zich als nochtans als een ‘Europese idealist’.

Griekenland

Het liep al mis bij de toetreding van Spanje en Portugal in 1986. ‘Het was op dat punt dat Papandreou, de linkse premier van Griekenland, ons plotseling vergastte op enig klassiek theater. Privé was hij een charmante en aangename man, maar zijn hele karakter veranderde als hij de mogelijkheid zag meer geld voor Griekenland binnen te halen. Hij kwam plotseling tussenbeide en sprak zijn veto over een uitbreiding uit, tenzij Griekenland de komende zes jaar grote sommen geld zou krijgen. Zijn eis was een gevolg van besprekingen die enige tijd geleden gevoerd waren over een “integraal hulpprogramma voor het Middellandse-Zeegebied”, waarvan Griekenland de belangrijkste begunstigde zou zijn. Het schijnt dat de Griekse begerigheid verder was aangewakkerd doordat binnen de Commissie informele gesprekken over grote geldsommen gevoerd waren.’

De ironie van het hele was dat Griekenland zelf in 1981 tot de EEG was toegelaten om de prille democratie te verankeren. Dit democratische Griekenland dreigde nu toegang tot de EEG voor de voormalige dictaturen Spanje en Portugal te blokkeren.

Niet één doelstelling bereikt

Sedertdien volgen de hulpprogramma’s voor het Middellandse Zeegebied elkaar op. Studie na studie bleek dat het geld werd misbruikt en dat de maffia de EU melkte. Zo reden in Griekenland en Italië vrachtwagens met olijfbomen in keramiekpotten rond terwijl de controleurs van de EU in de file stonden achter tractors. De subsidie was immers per getelde boom op een plantage. Een ander voorbeeld zijn infrastructuurwerken. Zo maakte consultancybureau Coopers en Lybrand in 1992 een studie over de modernisering van de telecommunicatie in Griekenland.

Na honderden miljoenen écu per jaar bleek na tien jaar niet één doelstelling bereikt. Dezelfde eilanden bleven zonder telefoonlijnen. De gewone Griek was het grootste slachtoffer. Dat rapport verdween in de onderste lade bij Directoraat-Generaal XIII. Toen ondergetekende een exemplaar via een gunstige wind ontving en hierover schreef in het Nederlandse vakblad AutomatiseringsGids volgden stapels dergelijke rapporten die Europese ambtenaren uit frustratie vriendelijk gaven.

Nestbevuiler Boris Johnson

De huidige premier Boris Johnson liep toen ook rond in de perszalen van de Europese Commissie en maakte van dergelijke schandalen zijn handelsmerk als jonge correspondent. Meestal behoorlijk aangedikte artikels in de Daily Telegraph. Johnsons vragen aan de Eurocommissarissen op de wekelijkse briefing in het Breydel-gebouw ontaarden dikwijls in pure kolder. Zeker als John Palmer van de The Guardian als Engelse Eurofiel zwaar in de tegenaanval ging. De reacties van de Britse Eurocommissaris Leon Brittan droegen uiteraard bij aan het absurdisme.

Palmer mocht later politiek directeur worden van de lobbygroep European Policy Centre. Nu is Palmer visiting practitioner fellow aan het European Institute van Sussex University en lid van de beheerraad van de Federal Trust. Boris is prime minister en de haat vanwege de Europese federalisten jegens Johnson is zo nodig nog erger dan in diens jonge jaren.

Bij de laatste EU-top maakte de Europese Unie die gravy train naar het Middellandse Zeegebied zelfs institutioneel dankzij het coronaherstelfonds en de ‘vergroende’ structuur- en cohesiefondsen.

Bureaucratische regelneverij

Ondertussen legt de Europese Commisie direct of indirect overal haar wil op. Thatcher schreef in haar Memoires daarover: ‘Ik stelde vast dat het Verdrag van Rome een handvest voor economische vrijheid was en dat we ons niet konden veroorloven het te veranderen in een handvest van duizenden ondergeschikte reguleringen.’

De kritiek van Thatcher ging over de regelneverij van de Europese Commissie die vanuit de bureaucratie over elk denkbaar onderwerp regeltjes uitstort over de EU-lidstaten. Thatcher vreesde vooral dat de Europese Raad telkens zou verworden tot een soort IGC of intergouvernementele conferentie waar de verdragen steeds aangepast worden om die agenda van vooral Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje te dienen.

Socialistische en christendemocratische krachten

De onderliggende krachten van federalisme en bureaucratie blijken dankzij de brexit gewonnen spel te hebben. Met de brexit verloren de aanhangers van een efficiënte en vrije Europese Unie die de vrijhandel garandeert, de soevereine rechten van de lidstaten respecteert en protectionisme bestrijdt hun enige voorvechter met enig soortelijk gewicht. De Nederlanders, de Scandinaviërs of de Balten kunnen de druk niet weerstaan. De smerige tackles vanuit Parijs, Rome of Madrid en de ongehoorde lobbymacht bij de begunstigden van al die Europese fondsen zijn slechts één gevaar. Aan het thuisfront zitten socialisten en christendemocraten steeds klaar om een dolk in de rug te planten.

Wie zich afvraagt wat de Duitse christendemocraten te winnen hebben bij een almachtige Europese Unie die socialistische agenda’s doordrukt en lidstaten manipuleert vergist zich. Reeds ten tijde van Helmut Kohl was het socio-economische programma van de CDU zeer links en zeer pro-bureaucratie. Onder Merkel is dat niet anders. Het feit dat de kongsi van socialisten en christendemocraten in het Europees Parlement en de Europese Commissie de plak zwaaien zou deze evidentie toch al lang duidelijk moeten hebben gemaakt.

EU is rechter en partij bij brexit

Het feit dat bureaucraat Michel Barnier onderhandelt en niet de verkozen regeringsleiders van de lidstaten van de Europese Unie, mag dan logisch lijken bij een intergouvernementele organisatie. Het is een aanfluiting omdat ten eerste het lidmaatschap vrijwillig zou moeten zijn en ten tweede alle acties onderhevig zouden moeten zijn aan het internationaal recht. Barnier en de Europese Unie zijn rechter en partij. De brexitonderhandelingen hadden al lang voor een internationaal tribunaal moeten komen. Zo’n organisatie bestaat overigens: het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag.

Het ICJ heeft een tweevoudige taak. Enkel de eerste taak komt in aanmerking: ‘Ten eerste, het beslecht, in overeenstemming met internationaal recht, geschillen die worden voorgelegd door staten. Geschillen betreffen met name de land- en maritieme grenzen, territoriale soevereiniteit, het gebruiken van geweld, schending van internationaal humanitair recht, niet-inmenging in de interne aangelegenheden van staten, diplomatieke betrekkingen, gijzeling, het recht op asiel, nationaliteit, voogdij, rechten van doorgang en economische rechten.’

Het is een vreemde gedachtekronkel maar wie kan anders de relatie tussen de EU en de weerspannige lidstaat het Verenigd Koninkrijk onafhankelijk behandelen? De Europese Unie meent uiteraard dat enkel zijzelf bevoegd is. Dit leidt echter tot machtsmisbruik en rancune door bureaucraten zoals Barnier.

Andreas Papandreou

Hoe Margaret Thatcher gelijk kreeg over de EU

De vrouw die Europa bijeenbracht