Nog steeds is oliegigant Lukoil volop actief in België en andere EU-landen. Ook Eurochem, een kunstmestproducent in de Antwerpse haven, mag lustig verder boeren in Europa. Een sterke lobby en ondoorzichtige Zwitserse constructies zorgen ervoor dat beide Russische bedrijven EU-sancties weten te omzeilen. En dat terwijl directe ondersteuning van de oorlog tegen Oekraïne inmiddels is aangetoond.

Dat beide bedrijven rechtstreeks meewerken aan de invasie van Oekraïne blijkt uit een recent onderzoek van Reuters. Twee Russische fabrieken van Eurochem leverden volgens het nieuwsagentschap minstens 38.000 ton azijnzuur en 5.000 ton salpeterzuur aan de munitiefabriek van Sverdlov. Beide zuren worden gebruikt om explosieven te maken. Een raffinaderij van Lukoil leverde 6.500 ton tolueen aan munitiefabrieken in Perm, Kazan en Biejsk.

Het onderzoek licht slechts een tipje van de sluier. Een kijkje achter de schermen bij ondernemingen is voor journalisten doorgaans zeer moeilijk. In het Rusland van vandaag is dat een bijna onhaalbare opgave.

Franchise

Lukoil is een van de meest in het oog springende Russische bedrijven in België. In ons land zijn er 185 tankstations te vinden die de naam van de oliemaatschappij met haar zetel in Moskou dragen. Het Belgische dochterbedrijf heet Lukoil Belgium NV en is actief sinds 2007. In 2023 maakte de Belgische dochter een omzet van meer dan 1 miljard euro.

In België beheren lokale ondernemers de tankstations als franchise. Daardoor kan de dochteronderneming uitkomen met een zeer klein aantal medewerkers. Bij de franchiseformule is de plaatselijke ondernemer zelf verantwoordelijk voor de verkoop van brandstoffen die Lukoil Belgium NV levert. Hij ontvangt een commissie die wordt berekend op basis van de verkoop aan zijn benzinepomp.

Zwitserse constructie

Lukoil Belgium NV wordt bestuurd door Boelat Soebajev. In 2020 kreeg de Tataarse familievader die in de regio Antwerpen woont een bijzondere onderscheiding van Vladimir Poetin. Reden daarvoor was volgens het Kremlin zijn ‘verdienste in de ontwikkeling van het brandstof- en energiecomplex en vele jaren gewetensvol werk’. In België lijkt zijn bedrijf – net als voorheen het bedrijf in Bulgarije dat hij al na een jaar moest verlaten – vooral verlies te lijden.

Lukoil leunt op een aantal bedrijven in Europa die in direct verband staan met het moederbedrijf. Centraal staat het bedrijf Litasco SA, met een zetel in Genève, dat destijds werd opgezet als uniek internationaal marketing- en handelsbedrijf van Lukoil. In Nederland is Lukoil voor 45 procent eigenaar van Zeeland Refinery. Total neemt de resterende 55 procent voor zijn rekening.

Lobby

Maar hoe kan het dat Lukoil als een van de grootste aardolieproducenten van Rusland niet onder de sancties valt? Een van de redenen is dat er binnen Europese instituten flink wordt gelobbyd. Lukoil is lid of sponsor van onder meer BUSINESSEUROPE, FuelsEurope, CONCAWE en het European Energy Forum. Soebajev en een zekere Maxim Boenin, een Rus met de Franse nationaliteit, zijn graag geziene gasten bij de Europese Unie.

Volgens de site lobbyfacts.eu werd er in 2016 maar liefst 450.000 euro besteed aan de promotie van de belangen van Lukoil binnen de Europese Unie. Recentere data staan niet ter beschikking. De belangrijkste prioriteit van de oliegigant is ‘het volgen van ontwikkelingen op EU-niveau om een tijdige en nauwkeurige implementatie van nieuwe wetgeving te garanderen’.

Kunstmest

Eurochem Antwerpen is een andere Russische gigant in België. In 2011 kocht de multimiljardair Andrej Melnitsjenko de kunstmeststoftak van het Duitse bedrijf BASF in Antwerpen. Vanuit zijn Zwitserse bedrijf Eurochem Group wordt Eurochem Antwerpen verbonden met faciliteiten in Rusland, Litouwen, Brazilië, China, Kazachstan, Estland, Duitsland en de Verenigde Staten. Dochteronderneming JSC MCC EuroChem is een van de grootste mijnbouwbedrijven van Rusland.

De overheid stond de uitbetaling van de salarissen van de 400 medewerkers in de Antwerpse haven uiteindelijk toe en de productie kon worden hervat

Vlak na de invasie van Oekraïne belandde de Russische oligarch op Europese en andere sanctielijsten. De EU beschouwt Melnitsjenko als een van de meest invloedrijke zakenmensen rondom Poetin. Zijn tegoeden werden bevroren en het bedrijf in de Antwerpse haven stortte in een tijdelijke crisis. De overheid stond de uitbetaling van de salarissen van de vierhonderd medewerkers in de Antwerpse haven uiteindelijk toe en de productie kon worden hervat.

Boeren helpen

De Russische miljardair droeg na de persoonlijke sancties zijn eigenaarschap van Eurochem Antwerpen en een aantal aanverwante bedrijven over aan een trust die wordt geleid door zijn Servische echtgenote. Het jaar 2023 werd officieel weliswaar met verlies afgesloten, maar de omzet bedroeg toch nog 706 miljoen euro, enkele honderden miljoenen meer dan in de voorafgaande jaren. Dat de EU het bedrijf verder nog met sancties in de weg gaat liggen, lijkt onwaarschijnlijk.

De kunstmestproducent beroept zich erop tot de voedselsector te behoren die door de Europese Unie om humanitaire redenen wordt gespaard van algemene sancties

Het bedrijf presenteert zich namelijk als weldoener voor de mensheid. ‘Ons doel is eenvoudig: boeren in de gehele wereld helpen om de opbrengst en kwaliteit van gewassen te verbeteren’, aldus de homepage. De kunstmestproducent beroept zich erop tot de voedselsector te behoren die door de Europese Unie om humanitaire redenen wordt gespaard van algemene sancties. Om de positie als filantropische onderneming te versterken, is Eurochem onder meer vast lid van CEFIC, een handelsverband van de chemische industrie dat nauwe contacten onderhoudt met EU-instellingen.

De Kremlinpropaganda weet de opvallende aanwezigheid van de beide bedrijven in ieder geval op waarde te schatten. Een zekere Olga Antonova schreef op Google een recensie over de Russische tankstations in België: ‘Veel mensen tanken hun auto bij stations van Lukoil. De prijs is redelijk en de brandstofkwaliteit is goed. Ik ken velen die bij Lukoil hun auto zijn gaan tanken als teken van steun voor het Russische beleid in Oekraïne en, in principe, in de wereld.’

Andrej Melnitsjenko

Russische giganten Lukoil en Eurochem nog steeds actief in België