In de discussies in het Westen over het gevaarlijke wapengekletter uit Moskou spreekt men vaak over ‘Rusland’ of ‘de Russen’, die dit of dat zouden willen bereiken. Daarmee wekt men de indruk dat de Russische bevolking haar brede steun aan dit agressieve beleid zou geven.

NAVO vormt geen bedreiging

Publicaties en uitspraken van gezaghebbende Russische analisten en waarnemers tonen echter dat hun kijk op de ontwikkelingen geheel overeenkomt met de zienswijze van Westerse regeringen. Zie de recente uitspraken van militair analist Aleksandr Golts, politicoloog Andrej Pjontkovski en professor internationale betrekkingen Igor Gretski. Maar ook columnisten als Joelia Latinina en Aleksandr Nevzorov, en de oppositie-activist Vladimir Kara-Murza. Maar er zijn er indrukwekkend veel meer, en allen zijn zeer actief in de nog weinige vrije media zoals Ekho Moskvy, Dozjd TV, Novaja Gazeta en Republic.ru.

Allen zijn het erover eens dat de NAVO nooit een bedreiging vormde voor Rusland: ook nu niet. Meesmuilend herinneren zij aan de brief van toenmalig Russisch President Jeltsin uit 1991. Daarin schreef hij: ‘Rusland hoopt lid te worden van de NAVO als onderdeel van een politiek doel op lange termijn.’ En zij herinneren aan President Poetin die zelf in 2001 stelde ‘de NAVO niet als een vijand te zien’ en zich zelfs een Russisch lidmaatschap kon voorstellen.

Agressie en annexatie

Volgens hen is het ook onjuist om te spreken van NAVO’s uitbreiding naar het oosten: ‘de NAVO breidt zich niet uit als een monster, zoals de Russische propaganda het voorstelt’, de Oost-Europese landen wilden lid worden ‘om hun eigen veiligheid te verzekeren (…): een legitieme wens van soevereine staten’. Ruslands ‘gebrek aan respect voor de keus van andere landen is een chronisch probleem van het Russisch buitenlands beleid’.

De oorzaak van de opgelopen spanningen tussen Moskou en het Westen zien de specialisten in Ruslands oorlog tegen Georgië in 2008. Maar vooral zien zij de oorzaak in Ruslands illegale annexatie van de Oekraïense Krim in 2014 en zijn voortdurende militaire agressie in Oost-Oekraïne.

Ze stellen dat het ‘belachelijk’ is om te beweren dat Oekraïne een bedreiging voor Rusland zou vormen. Voor hen was de Oekraïense ‘Maidan-revolutie’ van 2014 ook een geheel binnenlandse aangelegenheid. Van buitenlandse inmenging, zoals de Russische propaganda (hun woord) stelselmatig beweert, was geen sprake.

Onaanvaardbare ‘alles-of-niets’-eisen

Belangrijk is verder hun opvatting dat het Westen Rusland nooit heeft willen destabiliseren. Het heeft de Sovjet-Unie zelfs de helpende hand toegestoken tijdens de chaotische periode in 1991 toen deze uiteenviel. Politiek analist Dmitri Nekrasov schreef daarover onlangs nog: ‘Zelfs toen het de mogelijkheid had heeft het Westen nooit geprobeerd om Russisch gebied in te palmen of het land als een geopolitieke eenheid te vernietigen.’

Ook de eisen die het Kremlin aan de Verenigde Staten en de NAVO stelde voor de recente gesprekken in Genève, Brussel en Wenen, veroordelen ze unaniem. Ruslands optreden wordt ‘absurd’ en ‘idioot’ genoemd. Het Kremlin wist heel goed dat zijn ‘alles-of-niets’-eisen voor het Westen onaanvaardbaar waren.

De analisten tonen expliciet begrip voor de westerse weigering om te verklaren dat Oekraïne en Georgië nooit lid mogen worden van de NAVO en dat alle militaire infrastructuur zal worden teruggetrokken uit de Oost-Europese NAVO-landen. ‘Helemaal terecht weigerden (…) ze vastbesloten om het idee, om de post-Sovjetruimte te veranderen in een gebied voor Ruslands geprivilegieerde belangen, te bespreken.’

Zulke Kremlin-eisen zijn voor hen onbegrijpelijk omdat er zoveel andere onderwerpen zijn waarover Rusland en het Westen in beider belang overeenstemming kunnen vinden. Bijvoorbeeld: een vermindering van Amerikaanse en Russische strategische aanvalswapens, vertrouwenwekkende maatregelen zoals afspraken over de routes van gevechtsvliegtuigen en onderzeeërs en het informeren over, en beperken van, militaire oefeningen.

Clique strijdt om zelfbehoud

De verklaring voor het steeds agressievere Kremlin-optreden sinds 2014 zien de specialisten ‘in het hoofd van de Russische president Poetin’ en in de binnenlandse politiek zoals die onder zijn steeds draconischer bewind verworden is. De Russische politiek wordt immers bepaald door een klein clubje mannen rond de president dat zich de afgelopen twintig jaar onwettig onvoorstelbaar heeft kunnen verrijken over de rug van de gewone Rus. Oppositieleider Garry Kasparov spreekt van ‘die maffiagroep’. Hun buitenlandse politiek dient het machtsbehoud van hun clique, en niet de hogere belangen van Rusland.

Deze analyses van zoveel gezaghebbende Russische kenners van Ruslands binnenlandse en buitenlandse politiek bevestigen de juistheid van de westerse kijk op de agressie uit het Kremlin. Het Westen moet daarom in zijn huidige houding volharden. Vanzelfsprekend moet het zaken doen met ‘de mannen in het Kremlin’, die hebben het nu eenmaal voor het zeggen. Bij dit alles moet het Westen echter goed beseffen dat de Kremlin-politiek niet overeenkomt met de belangen van de Russische bevolking. Zoals één van de specialisten zegt: ‘We weten dat een democratischer Rusland een compleet andere positie tegenover de buitenwereld zou innemen.’

Zo’n democratischer Rusland zal de recente uitspraken van Andrej Kozyrev, zes jaar lang minister van Buitenlandse Zaken onder President Jeltsin, zeker onderschrijven: ‘Rusland moet over het verleden heen springen en eindelijk de werkelijkheid aanvaarden. Geen NAVO bedreigt ons, niemand bedreigt ons in Europa. Dit zijn onze partners, vrienden, en we moeten met hen integreren zonder onze nationale identiteit en cultuur te verliezen.‘

Het Westen moet daarom actief naar deze mensen luisteren en proberen de contacten met hen te versterken. Zij kijken al vooruit naar het post-Poetintijdperk.

Andrej Pjontkovski

Waarom de Baltische landen bang zijn van Rusland

Russische analisten: westerse reactie op Kremlin-agressie is de juiste