2005 Overlijden in Arlington (Virginia) van William Hubbs Rehnquist (80), Amerikaans jurist en de 16de opperrechter van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten, de opperste rechtsprekende instantie van dat land. Hij was een vriend van Barry Goldwater, werd voorgedragen door Ronald Reagan en stond bekend als dé conservatieve dwarsligger in het Hooggerechtshof.

1998 Overlijden in Grembergen van Aloïs Gerlo (83), geboren in Middelburg (Zeeland), oud-verzetsman en communist, eerste rector van de Vlaamse Universiteit Brussel (VUB) en voorzitter van het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen. Zie Vandaag van 3 september 2022.

1976 Het Amerikaanse ruimteschip Viking II landt op Mars.

David Cohen (1882-1967)

1967 Een Joodse collaborateur? Overlijden in Amsterdam van David Cohen (84), historicus en classicus, tijdens de Tweede Wereldoorlog covoorzitter van de Joodse Raad. Cohen studeert in Leiden, Leipzig en Göttingen. Van 1924 tot 1926 is hij hoogleraar Oude Geschiedenis in Leiden, dan van 1926 tot 1941 en van 1950 tot 1953 in Amsterdam. Als classicus houdt Cohen zich vooral bezig met de bestudering van Egyptische papyrusrollen en met de geschiedenis van het hellenisme.

Al die tijd ijvert hij in verschillende Joodse organisaties, waaronder de Nederlandse Zionistenbond. Hij zet zich zeer actief in voor hulpverlening aan Joden die uit Duitsland zijn gevlucht. Cohen was al vanaf 1902 betrokken bij het Joods vluchtelingenwerk. Ook is hij medeoprichter van het Comité voor Bijzondere Joodse Belangen in maart 1933. Hij wordt secretaris, en Abraham Asscher voorzitter. In februari 1941 wordt hij, vanwege zijn Joodse afkomst, als hoogleraar ontslagen.

In 1941 worden Cohen en Asscher door de Duitse bezetter aangesteld als covoorzitters van de Joodse Raad voor Amsterdam. Zo worden zij de onopzettelijke helpers bij de vervolging en deportatie van vele Joden. De grote, nooit opgeloste vraag is of zij zich daarvan bewust waren. Hoe dan ook, in september 1943 worden Cohen en Asscher ook zelf gearresteerd en weggevoerd naar het doorgangskamp Westerbork. Zo komt Cohen in het concentratiekamp Theresienstadt terecht. Daar overleeft hij de oorlog.

Na zijn terugkeer in Nederland wordt hij gearresteerd wegens collaboratie met de Duitse bezetter. Tegen hem wordt een onderzoek ingesteld. Nadat deze procedure is gestaakt, volgt in 1947 een proces voor de Joodse Ereraad, waarbij hij schuldig wordt bevonden aan collaboratie. Cohen, die tijdens dit proces verantwoording aflegt voor zijn daden onder de bezetting, mag levenslang geen functies meer bekleden bij enige Joodse instantie of organisatie. Als dit vonnis in 1950 wordt vernietigd, hervat hij zijn hoogleraarschap in Amsterdam, tot zijn emeritaat in 1953. Cohen trekt zich volledig terug uit het Joodse gemeenschapsleven en publiceert in 1955 zijn memoires, getiteld Flüchtling und Vagabund.

1944 De geallieerde tanks rollen Brussel binnen.

1944 In Antwerpen verschijnt het laatste nummer van Volk en Staat, Vlaams-nationaal dagblad (15 november 1936 – 3 september 1944), opvolger van De Schelde (15 april 1919 – 15 november 1936). Na de oorlog worden de medewerkers van Volk en Staat in één proces voor de rechter gedaagd. In december 1947 werden de belangrijkste onder hen, waaronder hoofdredacteur Antoon Mermans, door het krijgshof in Antwerpen tot een lange celstraf of zelfs ter dood veroordeeld wegens collaboratie, maar er volgen geen executies.

1916 In Antwerpen verschijnt het eerste nummer van De Eendracht, weekblad opgericht ter verdediging van de pas vernederlandste Gentse hogeschool.

1914 Duitsland verklaart de oorlog aan Frankrijk en vraagt het neutrale België om doorgang zodat het Von Schlieffenplan kon worden uitgevoerd. Het plan hield in dat het Duitse leger eerst vanuit Duitsland in westelijke richting door België zou trekken en daarna in zuidelijke richting over de zwak verdedigde Frans-Belgische grens. België weigert.

Merkwaardig is dat de Duitsers zich beroepen op het precedent van de Franse maarschalk Gérard die driemaal met het Franse Armée du Nord (Leger van het Noorden) België binnenviel, waarvan twee keer (1831 en 1832) met de uitdrukkelijke instemming van de Belgische regering.

Dr. Ferdinand Porsche (1875-1951)

1875 Geboorte in Maffersdorf (nu Vratislavice nad Nisou, in Tsjechië) van Ferdinand Porsche, Duits auto-ontwerper en fabrikant. Hij stond aan de wieg van Volkswagen en het automerk Porsche. Minder bekend is dat hij ook de uitvinder was van de hybride auto. Hij overleed in 1951 op de leeftijd van 75.

1869 Geboorte van de Oostenrijkse chemicus Fritz Pregl in Laibach, nu Ljubljana in Slovenië. Hij ontvangt in 1923 de Nobelprijs voor de Scheikunde voor zijn onderzoek naar microanalyse van chemische verbindingen. Pregl overlijdt in 1930 op de leeftijd van 61.

1866 Op het congres van de Eerste Internationale komen de Franse anarchisten, aanhangers van Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865), met het voorstel om alleen loonarbeiders als lid toe te laten tot de Internationale Arbeidersassociatie. Dit zou onder andere betekenen dat Karl Marx uit de organisatie moet worden gezet. De meerderheid stemt tegen dit voorstel. Daarna komen de Franse afgevaardigden met het voorstel om het lidmaatschap van de Algemene Raad alleen toe te staan voor arbeiders. Ook dit voorstel wordt afgewezen, zodat Marx in de Algemene Raad kan blijven.

1858 Eerste kabeltelegrammen tussen Amerika en Europa.

De septembermoorden in en nabij de Salpétriere

1792 De bloedige septemberdagen van de Franse Revolutie in Parijs, waarvan we gisteren het begin schilderden, gaan naar hun hoogtepunt. Revolutionaire bendes dringen gevangenissen binnen en vermoorden gedetineerden en verdachten. De zieken, de bedelaars en de geesteszieken, opeengepakt in Bicêtre, en de prostituees van de Salpetrière ondergaan hetzelfde lot. In Parijs verbrandt een groep, aangevoerd door Anne Théroigne de Méricourt (1762-1817), een jonge vrouw levend nadat haar borsten waren afgesneden met gloeiendhete bajonetten. Haar moordenares, Théroigne, staat nog altijd bekend als ‘voorvechtster van vrouwenrechten’. Abbé de Fénelon, 80 jaar oud en slecht ter been, wordt naar het schavot gedragen om daar te worden onthoofd.

De beweging verspreidt zich al snel naar de provincies. In Reims, waar de afgehakte hoofden van de twee stadsbestuurders worden gebruikt om pétanque te spelen, wordt twee dagen lang een brandstapel gestookt met de lichamen van ‘verdachten’ die daar levend worden verbrand. In Orange laat een ‘volkscommissie’ bijna 10 000 mensen ter dood brengen. Lamartine zal in zijn Geschiedenis van de Girondijnen (1846) deze dagen met grote nauwkeurigheid beschrijven.

Nog een laatste: op de hoek van de Rue du Roi-de-Sicile, in Parijs, wordt Marie-Louise de Lamballe bewusteloos geslagen en onthoofd. Haar beulen plaatsen haar hoofd op een staak. Dan trekken ze haar hart uit het lichaam en gaan het samen opeten in een restaurant van het Palais-Royal. De Rue du Roi-de-Sicile was toen pas omgedoopt tot Rue des Droits-de-l’homme.

1618 Overlijden in Boxmeer (Noord-Brabant) van graaf Frederik van den Bergh, de man die Diksmuide kocht en Willem van Oranje verraadde. Zie Vandaag van 18 augustus 2023.

301 Stichting van San Marino, de oudste nog bestaande republiek.

Anne Théroigne de Méricourt

3 september. Net binnen: Franse revolutionairen verorberen vers vrouwenhart