Onderwijs is een populair onderwerp in het maatschappelijk debat. Iedereen is naar school geweest. Vroeger soms te korte tijd. Vandaag doorgaans te lang. Ook politici praten graag over onderwijs. Ze hebben allerlei plannen.

Als die uitkomen, worden levensbeschouwelijke vakken op school vervangen door warme maaltijden. Religie en levensbeschouwing zijn privé, luidt het. Hoe iemand naar het leven kijkt, of hij het zinvol vindt of zinledig, in de mens gelooft, in God, in zichzelf, in niets of niemand, dat alles blijft een hoogstpersoonlijke zaak. De school mag niets opdringen.

Maagdarmkanaal

Behalve warme maaltijden. Zeker, de nuttiging van voedsel geschiedt soms collectief, in sterrenrestaurants, kazernes of andere refters. Maar het eten als dusdanig blijft, zelfs voor mensen die meer maatschappelijke verbinding voorstaan, een hoogst individuele zaak. Zo beschikt ieder mens over een zelfstandig functionerend gebit en een autonoom maagdarmkanaal. Toch moeten kinderen met uiteenlopende spijsverteringsstelsels dezelfde gerechten nuttigen, bereid in de glamourrijke gaarkeukens van onze onderwijsinstellingen. Gestroomlijnde eenheidsworst, dat zullen ze eten.

Ik geloof in gescheiden levensbeschouwelijke vakken als tegengif. Op voorwaarde dat ze met enige verve worden gedoceerd, dat voeg ik er voor alle helderheid aan toe. Een godsdienstles waarin leerlingen vernemen dat ze leuke mensen moeten zijn voor elkaar, is weinig verfrissend. Ze wijst eerder op de afwezigheid van elke levensbeschouwing dan op een poging tot invulling ervan. Eerder zou ik mikken op de ideeën van Anselmus van Canterbury, over wiens diepzinnige ideeën we geheel ten onrechte minder vernemen dan over die van Conner Rousseau.

Een rustige bedding

In zijn boek Generatie angststoornis. Wat sociale media met onze kinderen doen probeert de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt aan te tonen dat sociale media jongeren angstig en depressief maken. Het bewijs van een oorzakelijk verband tussen twee verschijnselen die zich gelijktijdig manifesteren, enerzijds sociale media, anderzijds angst en depressie, is altijd een heikele zaak. Zelfs als iemand cijfermatig onderzoek ter ondersteuning aanreikt, wat Haidt ten overvloede doet. Want werden alle relevante variabelen wel in kaart gebracht? Meestal niet.

Persoonlijk denk ik – bewijzen kan ik het op geen enkele manier – dat de afwezigheid van een spiritueel en levensbeschouwelijk kader, van een rustige bedding waarin de stormachtige rivier van het leven vloeit, tot angsten en depressies leidt. Immers, als een rivier geen bedding heeft, lijkt elke rimpeling op het water een bedreiging. Kleinigheden gooien het leven overhoop. Alles wat gebeurt ‘komt binnen’, zoals dat vandaag heet. Terwijl het beter buiten zou blijven.

Een evenwichtige levensbeschouwing helpt om het leven te ontdoen van overbodige ernst.

Een evenwichtige levensbeschouwing helpt om het leven te ontdoen van overbodige ernst. Die levensbeschouwing is voor niemand dezelfde. Daarom is het fijn dat sommige leerlingen op school leren dat God bestaat, terwijl andere vernemen dat het tegenovergestelde het geval is. Wiskundige vraagstukken worden dan weer wel op identieke wijze aangepakt.

Wiskundig pluralisme

Stel u een ogenblik het tegenovergestelde voor: een uniform onderwijsstandpunt over God, gepaard gaand met wiskundig pluralisme. De meeste politici zouden tegen zijn, hoewel ze in veel gevallen op die manier hun diploma middelbaar onderwijs aanmerkelijk vlugger hadden behaald.

Een hardnekkig misverstand is dat zonder levensbeschouwelijk onderricht, het onderwijs neutraler zou zijn. Dat is onzin. Geen enkel woord komt daarvoor in aanmerking. Neutraal klinkende termen en tendensen zeggen tegelijk het omgekeerde van wat er letterlijk staat.

Zelfliefde? Klinkt goed vandaag. Iedereen is voor. We zijn allemaal schatjes. Als anderen zo dom zijn om ons niet graag zien, doen we het zelf. Wie zichzelf bemint, is bovendien minder onderhevig aan inzinkingen en depressies, lees ik in tijdschriften waarop ik niet ben geabonneerd. Maar waar ligt de grens met het vermaledijde narcisme, voor mannen van mijn leeftijd de ziekte die prostaatproblemen naar de achtergrond heeft verdrongen?

Zelfzorg? Boeken hierover oogsten aanzienlijk succes. We zijn te lief voor anderen, klinkt het, en niet lief genoeg voor onszelf. Mooi allemaal. En toch. Want tegelijk is iedereen tegen egoïsme en egocentrisme, misschien een andere naam voor hetzelfde gedrag. Probeer maar eens dagelijks met een vlijtig zelfzorgende partner samen te leven.

Zorg voor een betere wereld? Dat is het summum. Ethisch hoogstaand. Uiterst lovenswaardig. De mensheid en de planeet varen er wel bij.

Maar het zou wel een echtscheidingsgrond moeten zijn.

Anselmus van Canterbury

Onderwijsplannen