Vladimir Kara-Moerza is een van de beroemdste gevangenen van Poetin. Hij kreeg 25 jaar gevangenisstraf voor ‘hoogverraad’ en ‘het in diskrediet brengen van het Russische leger’. Vanuit de gevangenis schreef Kara-Moerza een brief over de Russisch-orthodoxe kerk.

Vladimir Kara Moerza

Rusland leeft al lang volgens Orwell: ‘Oorlog is vrede, vrijheid is slavernij, onwetendheid is kracht.’ Men verbaast er zich niet meer over schaamteloze verdraaiingen en pogingen om te zeggen dat zwart wit is. Toch choqueerde het recente nieuws uit de regio Tver, waar een priester gedwongen werd zich publiekelijk voor de camera te verontschuldigen omdat hij tijdens de liturgie niet bad voor een ‘overwinning’ op Oekraïne maar voor vrede. Het was trouwens niet de veiligheidsdienst die hem dwong zich te verontschuldigen, maar zijn bisschop.

Berouw tonen

‘Als hij geen berouw toont, wordt hem zijn ambt ontnomen, verklaarde de bisschop. Dat dreigement is niet ongegrond: eerder werd een Moskouse priester zijn ambt ontnomen voor een soortgelijke ‘overtreding’, en in Kostroma ontnam de diocesane rechtbank een priester zijn ambt vanwege zijn anti-oorlogsstandpunt. De nu voormalige rector van de Verrijzeniskerk in het dorp Karabanovo werd beschuldigd van ‘ketters pacifisme’.

Er zijn almaar meer van dit soort verhalen. Christelijke priesters worden gestraft omdat ze Bijbelse voorschriften volgen, in het openbaar spreken over de ontoelaatbaarheid van bloedvergieten en oproepen tot vrede. Zoiets had zelfs Orwell niet kunnen bedenken.

Pijn, verdriet en rouw

Voor mij als orthodox christen veroorzaakt dit nieuws alleen maar pijn, verdriet en diepe rouw. Want de afwijzing van moord en geweld is de kern van het christendom. De Heilige Schrift is ondubbelzinnig: van de vloek in het Oude Testament aan Kaïn die het bloed van zijn broer vergoot, het zesde gebod ‘gij zult niet doden’ en de woorden van de profeet ‘het ene volk zal tegen het andere volk geen zwaard opheffen’, tot de oproep van de Verlosser aan zijn discipel om het zwaard terug te steken in zijn schede ‘want allen die het zwaard opnemen, zullen door het zwaard omkomen’ en ‘zalig zijn de vreedzamen’ in de Bergrede.

Oorlog en geweld

Dezelfde houding ten opzichte van oorlog en geweld is te vinden in vroegchristelijke teksten en bij de kerkvaders. De Apostolische Traditie (derde eeuw) wijst militaire dienst voor een christen af: ‘De christen die soldaat wil worden, laat hem worden afgewezen, want hij heeft God veracht.’ De heilige Cyprianus van Carthago (derde eeuw), bisschop en theoloog, wees erop dat ‘de hand die de eucharistie ontvangt, niet verontreinigd mag worden met zwaard en bloed’.

Recent is een van de belangrijkste getuigenissen over de christelijke afwijzing van oorlog het boek van Archimandriet Spiridon (1875-1930), Biecht van een priester, dat onlangs in Rusland is gepubliceerd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende Spiridon als aalmoezenier. ‘Wat heb ik van de Heilige Mysteriën gemaakt?’ vraagt hij zich af.

In strijd met geloof

Het is belangrijk in te zien dat het standpunt van het Moskouse patriarchaat over de oorlog in Oekraïne niet alleen in strijd is met het christelijke geloof, maar ook met de eigen officiële documenten.

Onder de acties ‘waarbij geestelijken en kerkelijke structuren de staat niet mogen bijstaan of met de staat mogen samenwerken’, aangenomen met medewerking van de huidige patriarch (toen nog metropoliet), wordt expliciet ‘het voeren van een burgeroorlog of een agressieve buitenlandse oorlog’ genoemd. Deze formulering staat eigenlijk niet toe de oorlog te steunen, zelfs niet als de Kremlin-mythe wordt geaccepteerd dat ‘Russen en Oekraïners één volk zijn’.

Kwaad

Naast pijn, verdriet en rouw voel ik ook dankbaarheid. Dankbaarheid voor die geestelijken die wél hun stem verheffen en vragen de oorlog te beëindigen, ongeacht de mogelijke gevolgen voor henzelf. Veel mensen in ons land zullen dat niet vergeten, ook niet op het moment dat dit alles voorbij is.

Archimandriet Spiridon

Het lot van Russisch-orthodoxe priesters tegen de oorlog