‘Het is niet aan de rechter om een bedrijf te sanctioneren dat naar zijn oordeel een te laks klimaatbeleid voert’, zegt Arie Van Hoe, vennoot bij het advocatenkantoor Janson. ‘De raad van bestuur van een vennootschap bepaalt autonoom hoe het zijn bijdrage aan de klimaatdoelstellingen streng of wat flexibeler invult.’

Arie Van Hoe

Van Hoe was tot voor kort het hoofd van de juridische dienst van het Verbond van Belgische Ondernemingen. Hij publiceerde met Karen (NautaDutilh) over dit onderwerp een artikel in een gedenkboek van de Leuvense professor en magistraat Walter Van Gerven.

Vonnis over klimaatbeleid

Ze buigen zich over de vraag of een rechter de raad van bestuur van een vennootschap kan dwingen om bepaalde klimaatmaatregelen te nemen, of eventueel een schadevergoeding kan opleggen, als dat niet of naar het oordeel van de magistraat te beperkt gebeurt.

Een Nederlandse rechtbank verplichtte Shell in 2021 tot een concrete reductie van de uitstoot, ook als dit de winst van de vennootschap in het gedrang bracht. In een gelijkaardige zaak tegen dit bedrijf in het Verenigd Koninkrijk verloren de klimaatgroepen het proces. Het High Court oordeelde dat het bestuur zelf zijn klimaatbeleid bepaalt.

‘De zaak wordt in Nederland nog behandeld in beroep’, schrijft Van Hoe. ‘Het valt dus af te wachten of het oordeel van de eerste rechter wordt bevestigd.’

Vennootschapsbelang

In een eerste oefening onderzoeken de auteurs of een raad van bestuur in het belang van de vennootschap klimaatmaatregelen moet nemen, ook als dat negatieve financiële consequenties heeft voor het bedrijf. De wet schrijft voor dat de raad van bestuur het vennootschapsbelang moet naleven.

Neen, zeggen de auteurs, een bedrijf is wettelijk niet verplicht rekening te houden met het effect van zijn strategie op het klimaat. Volgens het Hof van Cassatie wordt het vennootschapsbelang immers bepaald door ‘het collectief winstbelang van haar huidige en toekomstige aandeelhouders’. De laatste verwijzing betekent dat de raad van bestuur oog moet hebben voor de lange termijn.

Hoe dit wordt vertaald in concrete beleidsmaatregelen over duurzaam ondernemen, is echter zaak voor het bestuur, niet voor de rechter, betoogt Van Hoe. ‘Een rechter die bij de invulling van de algemene zorgvuldigheidsnorm voorop loopt op de samenleving, door exclusief rekening te houden met het klimaatbelang, dreigt een visie op te leggen die onvoldoende maatschappelijk draagvlak geniet.’

Ruime beleidsautonomie

‘Rechters mogen zich niet in de plaats stellen van de raad van bestuur’, redeneert Van Hoe. ‘Bij wijze van boutade: zolang er geen wet is, die bepaalt dat ondernemingen jaarlijks de uitstoot van hun bedrijf jaarlijks met een concreet percentage moeten verlagen, voert de raad van bestuur een autonoom klimaatbeleid. Die kan dus perfect zelf beslissen dat het in het belang is van de vennootschap is om slechts beperkte maatregelen te nemen in het belang van het klimaat.’

Het is maar de vraag hoelang deze visie standhoudt. Zo veroordeelde het Hof van Beroep van Brussel vorig jaar in de ‘Klimaatzaak’ de federale, Brusselse en Vlaamse regering voor een schending van de mensenrechten en de algemene zorgvuldigheidsnorm. Ze deden volgens het Hof te weinig inspanning om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Ze werden verplicht maatregelen in te voeren om tegen 2030 de uitstoot met 55 procent te beperken tegenover het referentiejaar 1990.

Zal dergelijk gerechtelijk activisme ook de raden van bestuur verplichten tot meer klimaatinspanningen? Van Hoe: ‘Het is mogelijk dat een civiele rechtbank de argumenten van het Hof over de aansprakelijkheid van de overheid extrapoleert naar ondernemingen. Maar de doelstelling van een overheid en die van een onderneming overlappen elkaar niet. Ze beschikken ook niet over dezelfde middelen.’

Europese rapporteringsplicht voedt activisme

Ook op Europees vlak roert er wat. Vanaf volgend jaar verplicht de Europese Commissie met de CSRD- richtlijn (Corporate Sustainability Reporting Directive) alle grote beursgenoteerde bedrijven om jaarlijks uitgebreid te rapporteren over de manier waarop ze een beleid voeren, dat rekening houdt met ESG-normen (Environmental, Social & Governance of milieu, sociaal beleid en behoorlijk bestuur). Vanaf 2026 geldt dat ook voor 2000 grote Belgische bedrijven. De rapportering geldt ook voor het ESG-beleid van klanten, toeleveranciers en onderaannemers. De richtlijn van de Europese Commissie hierover is nog niet in een Belgische wet gegoten, maar heeft wel een directe werking.

‘Dat kan aan allerlei actiegroepen munitie geven om tegen bedrijven een rechtszaak aan te spannen’, vreest Van Hoe. ‘De wetgeving wordt steeds dwingender en het juridisch activisme van belangengroepen tegen ondernemingen zal sowieso toenemen. Dat kan een invloed hebben op de toekomstige bewegingsvrijheid van ondernemingen.’

Té groen?

Wat trouwens met aandeelhouders die ontevreden zijn met een vennootschap die een té groen beleid voert, waardoor de winstcreatie in het gedrang komt (wat op een bepaald moment het geval was bij de rederij Euronav). ‘Ze moeten de meerderheid van de algemene vergadering dan overtuigen om de vennootschap minder radicale klimaatregelen te laten nemen’”, reageert Van Hoe. ‘De andere optie is dat ze hun aandelen verkopen.”’Wat dan ook gebeurde bij de tankrederij, waar de familie Fredriksen zijn participatie verkocht aan de Antwerpse familie Saverys, die nu een groene koers vaart.

Arie Van Hoe

‘In België bepaalt de raad van bestuur het klimaatbeleid van bedrijven, niet de rechter’