Er heerst angst in de gelederen van de partij van bondskanselier Angela Merkel (CDU). Miserabele verkiezingsresultaten in twee deelstaten hebben afgelopen zondag een flinke deuk in het zelfvertrouwen van de Duitse christendemocraten geslagen. De partij bleef weliswaar de tweede sterkste in Baden-Württemberg (27,7%) en Rheinland-Pfalz (24,1%), maar verloor er respectievelijk 4,1% en 2,9% ten opzichte van de Landtagswahlen van 2016.

De twee minister-presidenten, de groene Winfried Kretschmann (Grüne) in Baden-Württemberg en de sociaaldemocrate Malu Dreyer (SPD) in Rheinland-Pfalz, steken met kop en schouders boven de CDU uit. De Grüne klommen naar 32,6%, een winst van 2,3%, in de ene deelstaat. De sociaaldemocraten behaalden 35,7%, een licht verlies van 0,5%, in de andere.

Kandidaat-kanselier

Voor Paul Ziemiak, de zwaar aangeslagen secretaris-generaal van de CDU, was het duidelijk: de burgers hadden zich laten bekoren door de ‘persoonlijke successen van de minister-presidenten’. Ongetwijfeld stralen Kretschmann en Dreyer een populariteit uit waartegen hun uitdagers van de CDU niet konden optornen. Maar zal de CDU binnenkort evenzeer een persoonlijkheid uit haar hoed kunnen toveren waarmee ze de (federale) Bondsdagverkiezingen van 26 september 2021 kan winnen?

De partij moet nog altijd beslissen — en dat zal tussen Pasen en Pinksteren gebeuren — wie haar kandidaat-kanselier wordt. Armin Laschet, die in januari tot voorzitter van de CDU werd gekozen? Of Markus Söder, voorzitter van de Beierse zusterpartij CSU en minister-president van Beieren? Volgens Ziemiak had ook het mondmaskerschandaal — de persoonlijke verrijking van enkele christendemocratische parlementsleden door lobbywerk — zich negatief uitgewerkt op het imago van de CDU, maar is dat wel zo? Wegens de coronapandemie hebben meer mensen dan ooit tevoren per brief gestemd, en dat nog vooraleer het schandaal aan het licht was gekomen. Dat kan dus geen verklaring zijn voor de dalende resultaten van de christendemocraten in Zuidwest-Duitsland.

Coronacrisis

Wat wel meegespeeld kan hebben, is het ongeduld van de bevolking over de aanpak van de coronacrisis door de federale regering van de christendemocraten (CDU/CSU) en hun sociaaldemocratische juniorpartner. Laschet oefende kritiek uit op Olaf Scholz, de federale minister van Financiën én kandidaat-kanselier van de SPD, omdat die beweerd had tien miljoen dosissen van het anticoronavaccin op de kop te hebben getikt. Volgens Laschet moet elke minister in de federale regering zich om zijn eigen bevoegdheid bekommeren: Scholz ‘heeft genoeg te doen met het beheer van de Financiën’.

Verkeerslicht

Wat de CDU uit haar twee verkiezingsnederlagen leert, is dat de verovering van het kanselierschap niet vanzelf zal gaan voor de christendemocraten. Tot nu toe hadden ze gedacht de conservatief-georiënteerde burgers schrik te kunnen aanjagen met het rood-rood-groene spookbeeld van een coalitie van SPD, Die Linke en Grüne (ook al bestaat daarvoor geen rekenkundige meerderheid op federaal niveau).

Wat wel niet meer helemaal ondenkbaar is, is een coalitie van SPD, de liberale FDP (partijkleur: geel) en Grüne, een zogenaamde ‘Ampelkoalition’ [verkeerslichtcoalitie]. Ook al zullen SPD en FDP op federaal niveau daarvoor nog een tandje mogen bijsteken, in Baden-Württemberg kan ze alvast werkelijkheid worden. Als de CDU, juniorpartner van Kretschmann, uit de deelstaatregering vliegt, kan dat als symbool tellen. Voor Heiko Maas (SPD), de federale minister van Buitenlandse zaken, voldoende reden om te jubelen dat in Berlijn een ‘meerderheid zonder conservatieven’ (bedoeld zijn de christendemocraten) mogelijk is.

Radicalen

Laschet roept nu zijn partij op om te strijden. Dat zal nodig zijn, want veel nieuwe en frisse ideeën vallen er bij de christendemocraten niet te bespeuren. De Süddeutsche Zeitung noemt de regering-Merkel, en dan vooral de christendemocratische ministers ervan, een ‘Kabinett der Erschöpften’ [‘regering van uitgeputten’].

Bij alle commotie die ontstaan is over de ontreddering bij de christendemocraten, zou er haast vergeten worden dat de radicalen van rechts en links klappen krijgen. De Alternative für Deutschland (AfD) zakt in Baden-Württemberg naar 9,7% (een verlies van 5,4%) en in Rheinland-Pfalz naar 8,3% (- 4,3%). Die Linke geraakt weer niet over de kiesdrempel van vijf procent (de partij doet het sowieso minder goed in de West-Duitse dan in de Oost-Duitse deelstaten). Maar het radicale denken dat politiek en maatschappij wil kneden en omvormen naar eigen inzichten geeft zich daarom nog niet gewonnen. Met de Grüne neemt het een ietwat andere gedaante aan, en met groeiend succes.

Armin Laschet Olaf Scholz

Meerderheid zonder conservatieven in Duitsland?