Ik lees weinig boeken. Enkel goede, wat het duizelingwekkend hoge niveau van mijn columns verklaart. Vaak lees ik die boeken per ongeluk, wanneer ik op zoek ga naar een ‘must-read’ en terugkom met een turf die niemand wil lezen. Dat blijkt dan toevallig het topwerk van het jaar te zijn, of ongeveer. Sorry voor deze behoorlijk pretentieuze inleiding.

Tijd om de naam van de auteur en de titel van het boek te onthullen, met het risico dat u daarop afknapt en uit miserie op de televisie naar de psychologische worstelingen van onze BV’s gaat kijken.

De auteur is Oswyn Murray, historicus van de westerse oudheid, fellow van Balliol College in Oxford. Hij is 87 jaar, wat enige frisheid doet vermoeden, want anders schrijf je op die leeftijd geen boeken meer. Titel: The Muse of History. The Ancient Greeks from the Enlighment to the Present.

Spannende tocht

Vooraleer u besluit de lectuur van deze column ogenblikkelijk stop te zetten, wat een fundamenteel mensenrecht is, toch dit: de titel van het boek laat zien hoe de oude Grieken voortdurend evolueren, hoe dood ze ondertussen ook lijken.

Plato, Sophocles, Alkman, Aristoteles, Euripides: ze zijn in de loop der eeuwen allemaal iemand anders geworden. Ze maken een spannende tocht door de geschiedenis, veranderen die onderweg en veranderen intussen ook zelf.

De filoloog hield zich ver van de filosoof, ook de historicus bakende angstvallig zijn eigen terrein af

Murray kijkt helemaal anders naar de geschiedenis dan onze tijdgenoten. Die willen er vooral ‘lessen’ uit trekken. Ze beseffen nauwelijks dat ze daarbij niet van de ‘objectieve’ geschiedenis uitgaan, maar van hun eigen ideologie die ze aanwenden om het verleden te herschrijven en er vervolgens de hun welgevallige lessen uit te trekken. De perfecte cirkelredenering.

Academische diversiteit

Oswyn Murray is om nog een andere reden interessant. Hij heeft het niet zo met het gefragmenteerde denken dat de studie van de antieke Griekse cultuur lang overheerste. De filoloog hield zich ver van de filosoof, ook de historicus bakende angstvallig zijn eigen terrein af.

Soms gingen geleerden zodanig op in wat Plato in werkelijkheid had geschreven dat geen aandacht meer overbleef voor wat hij mogelijk daarmee wilde zeggen. Murray toont daarbij zijn liefde voor het slimme metaperspectief.

Zoiets klinkt erg Frans en is het misschien ook wel. Wat Murray niet erg vindt, want de Engelse classici van zijn generatie begrepen en spraken Frans

Met instemming citeert hij de School van Parijs die de Griekse tragedie niet zomaar als een ‘mythe’ zag, maar als de weerspiegeling van een mythe in een specifieke sociale context, wat de Parijzenaars verleidde tot het bewandelen van een dubbele weg, met zowel een reflectie over de mythe zelf als over communicatie door de mythe.

Zoiets klinkt erg Frans en is het misschien ook wel. Wat Murray niet erg vindt, want de Engelse classici van zijn generatie begrepen en spraken Frans. In tijden van krimpende academische diversiteit is dat niet langer het geval. English is ‘all you need’ en dat is bijzonder weinig als het aankomt op disciplines waarin een zekere eruditie niet door cijfers kan worden vervangen.

Dubbele bril

Het is best mogelijk naar de huidige geestes- en maatschappijwetenschappen te kijken met de dubbele bril van de School van Parijs.

Wat vertellen ons de vele, haast mythische cijfers die uit hedendaags onderzoek voortvloeien? En wat is de betekenis van cijfers als communicatiemiddel in de huidige maatschappelijke context? Boeken, televisieprogramma’s, restaurants, prestaties van voetballers: allemaal krijgen ze een cijfer toebedeeld.

Dronkenschap is geen toestand, maar een cijfer. Als dat verandert, krijgt het begrip dronkenschap een andere betekenis, los van de empirische werkelijkheid. Wetenschap is vaak krukkig becijferde ideologie om de wereld beter te maken. Hyperspecialisatie helpt daarbij, omdat ze de neiging bredere, meer onzekere verbanden te leggen in de kiem smoort.

Detail

Murray beschrijft nog iets anders dat in de humane wetenschappen belangrijker is dan velen denken: la petite histoire, het schijnbaar compleet irrelevante detail.

Het zwaar Franse accent van een Parijzenaar die in Oxford een lezing komt geven. Die lezing is niet enkel de inhoud, maar ook het accent. De kans is reëel dat enkel dat laatste onthouden zal worden. En misschien is dat wel terecht, al zullen wetenschappers, overtuigd van hun eigen inhoudelijke diepgang, het daar maar zelden eens mee zijn.

Jaarlijkse bijeenkomst

Prachtig is hoe Murray de lang vervlogen jaarlijkse bijeenkomst van zijn collega’s in Wellingborough, Northamptonshire, beschrijft. Waarom daar? De plek ligt precies even ver van Londen, Oxford en Cambridge. Eerst wordt er thee gedronken maar al vlug neemt het bier het overtuigend over, waarna een weinig glorieuze maaltijd volgt die vervolgens vlug moet worden doorgespoeld.

Een van de grote sterren, Arnaldo Momigliano, is daar het slachtoffer van. Niet omdat hij veel maar omdat hij niet drinkt, waardoor de anderen hem naarmate de avond vordert niet meer begrijpen. Hij cancelt zichzelf door zich voorbeeldig te gedragen.

Zoiets lees ik graag. De wetenschap heeft ons veel meer te vertellen dan de troosteloze hedendaagse cijferdans doet vermoeden. Ook al is het prachtige boek van Oswyn Murray in het Engels geschreven, dat schoonheidsfoutje wettigt geen lager cijfer. Tien op tien dus.

Arnaldo Momigliano

Help, een goed boek!