In 2017 voorkwam een groep mensen door een blokkade van de autosnelweg A7 bij Joure dat activisten van de groep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) konden demonstreren bij de landelijke Sinterklaasintocht in Dokkum.

Tijdens het proces tegen deze ‘blokkeerfriezen’ wilde gedaagde Jenny Douwes in het Fries haar verhaal doen bij het Gerechtshof in Leeuwarden. De enige officiële tolk was met vakantie. Diens vervanger bakte er niet veel van. Over dat hiermee haar rechten werden geschonden, maakte vrijwel niemand zich druk. Douwes behoort immers niet tot een kwetsbare minderheid.

Kneppelfreed

Sinds kneppelfreed bestaat echter het recht om in het Fries het woord te voeren bij de rechtbank en het gerechtshof in Leeuwarden. Rechters zijn niet verplicht om Fries te verstaan. Aan dit wettelijk recht zijn wel allerlei, onnodig beperkende, voorwaarden verbonden. Dat maakt dat veel mensen ervan afzien. Men komt dus gemakkelijk toe met één tolk.

Het overigens zeer lezenswaardige lemma over kneppelfreed op Wikipedia zal bij menig Vlaming herkenning oproepen. Het beschrijft taferelen die je eerder zou verwachten in de Belgische hoofdstad dan in de Friese.

Tijdens het proces tegen de blokkeerfriezen maakten twitteraars zich druk over het tolken. Het was niet respectvol richting de uit de Randstad afkomstige KOZP-activisten. Bovendien hebben alle Friezen toch Nederlands geleerd? Zeker, maar om een parallel te trekken die in progressieve kringen ook wordt begrepen: als Rosa Parks achterin de bus had plaatsgenomen, dan was zij ook op haar bestemming gekomen.

Fryslân sinds 1997

Het Fries wordt door bijna een half miljoen mensen gesproken. Vanouds als taal van het volk; de ‘bovenlaag’ spreekt Nederlands. Illustratief hiervoor is dat het geslacht Van Haersma Buma al generaties lang bestuurders levert in Fryslân, maar de huidige burgemeester van Leeuwarden en voormalig CDA-leider spreekt nooit Fries in het openbaar.

De officiële Nederlandstalige naam van de provincie is sinds 1997 Fryslân. In Fryslân vormen Friestaligen de meerderheid, maar opereert de overheid meestal eentalig Nederlands. Wie een website van de provincie of een willekeurige gemeente bezoekt, ziet dat slechts een paar pagina’s plichtmatig naar het Fries zijn vertaald.

Zo meldt Drachten-Smallingerland al jaren dat men bezig is de website ook in het Fries aan te bieden. In die gemeente levert de Fryske Nasjonale Party (FNP) nog wel een halve wethouder. De FNP zit zelfs in het provinciebestuur, maar laat zien dat taal en cultuur bij een linkse partij niet in goede handen zijn.

Hersenvlucht en stiefmoederlijke behandeling

Terwijl jonge hoogopgeleide Friezen nog steeds wegtrekken, bezetten tweederangsbestuurders van elders de bestuursbaantjes. Zij zijn vaak niet bereid de taal te leren en zijn hiertoe ook niet verplicht. Uitzondering is huidig commissaris van de koning Arno Brok (VVD), die als eerste (!) commissaris zijn installatietoespraak volledig in het Fries hield en zich pas op latere leeftijd het Fries heeft eigen gemaakt.

Wat betreft het aanleren van de Friese taal is het nogal triest gesteld. Liefst zeventig procent van de scholen heeft een ontheffing van de wettelijke plicht tot het geven van een paar uurtjes Friese les per week. Eén van de belangrijkste redenen is dat docenten geen Fries spreken of verstaan. Dat vinden zij en de schoolbestuurders niet nodig.

Nu zou het kunnen dat de overheid alleen het Nederlands wil gebruiken en daarom in al haar uitingen consequent eentalig Nederlands is. De websites van de rijksoverheid bieden echter op hun homepage de mogelijkheid om door te klikken naar Papiamento en Papiamentu. Talen die op de BES-eilanden (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) worden gesproken door een handjevol mensen, die ook het Nederlands beheersen. Ook verder is er voor deze groep aan aandacht geen gebrek: Horden ambtenaren reizen elk jaar vanuit Nederland (vaak businessclass) af naar het Caraïbisch gebied, waarmee miljoenen euro’s zijn gemoeid.

Veronachtzaming der Friese taal

De Nederlandse overheid geeft in vele talen informatie uit: Duits, Engels, Frans, Spaans, Arabisch, Italiaans, Pools en Turks. De rijksoverheid maakt echter nooit gebruik van het Fries. Toevoeging van het woord ‘plysje‘ op politie-uniformen om het Fries zichtbaarder te maken in de openbare ruimte in de provincie gaat het Rijk al te ver.

Minister Van Engelshoven wil de Canon van Nederland herzien, zodat er nog meer aandacht komt voor slavernij en de duistere kanten van de geschiedenis. In de Canon is er geen verwijzing naar Fryslân. Over de taal, cultuur en specifieke evenementen en gebruiken geen woord. Dat geldt overigens ook voor de oostelijke en zuidelijke provincies. Ook die regio’s kennen hun eigen cultuur en gebruiken, en in het oosten zelfs een erkende taal, maar worden vanuit Randstedelijk perspectief allemaal over dezelfde kam geschoren. Uiteraard is er in de Canon wel een veelkleurig venster.

Klootjesvolk

En dan is er de tenenkrommende manier waarop onder andere de nationale media menen te moeten omgaan met regionale tradities en gebruiken, niet alleen Friese. Het is voor hen folklore die de achterlijkheid bevestigt. Dat Friezen stug zijn, wordt telkens weer herhaald. De progressieve Randstedelijke elite loopt gelukkig zelf allang niet meer op klompen.

Vorig jaar bezetten dierenactivisten een boerderij in Noord-Brabant. Bij de berechting van deze stalbezetters werd op kosten van de belastingbetaler een groot aantal tolken opgetrommeld om naar onder andere het Duits, Engels, Pools en ook het Fins te vertalen. De houding van de Brabantse rechter had er wellicht mee te maken dat deze de doeleinden van de actievoerders ‘niet onsympathiek’ vond. De bezetters kregen een boete van 300 euro. Ongeveer evenveel als de verkeersboete voor het overschrijden van een doorgetrokken streep.

Dit terwijl ze zich 10 uur lang vergrepen aan iemands eigendommen, met flink wat schade tot gevolg, en de eigenaar en diens personeel hebben bedreigd. Eigendom en huisvrede zijn net als demonstreren een grondrecht, maar daarover geen filmpje van het OM.

Elitarisme

Taal en cultuur kun je niet overlaten aan de traditionele partijen. Die verkwanselen meteen hun standpunten als ze worden beschuldigd van racisme en discriminatie. Zij schuren liever aan tegen een bepaalde (vaak hoofdstedelijke) ‘elite’, die liever een taal en cultuur omarmt die als kosmopolitischer worden gezien, dan zich in te zetten voor het behoud van het eigene. Dat zien we in Leeuwarden, maar ook in Amsterdam (Engels) en in Brussel (Frans).

Het is de vraag of de Friezen zich kunnen ontworstelen aan de beklemmende greep waarin zij vanuit de Randstad zijn genomen. Dat geldt ook voor andere regio’s met een eigen karakter. Vanuit de Randstad wordt alles plat geslagen tot een grauwe smakeloze brij zonder enige lokale kleur. Na Sinterklaas zetten dezelfde activisten nu ook carnaval onder druk. Paasvuren, carbid schieten, vuurwerk en ook zwientje tikken worden steeds vaker als milieudelicten behandeld. Mensen uit de provincie behoren vanuit multicultureel perspectief toch alleen maar tot de ‘witte geprivilegieerden’. In tegenstelling tot multiculturele diversiteit zijn regionale afwijkingen ten opzichte van de Randstad blijkbaar niet iets om trots op te zijn of te koesteren.

PS: mogelijkheid tot vertaling naar het Fries vindt u hier.

Deze bijdrage verscheen in licht gewijzigde vorm al eerder op Opiniez.com.

Arno Brok

Taalstrijd in Nederland