De grondwet gecontroleerd door een vijand van de grondwettelijke orde? Markus Blume van de Beierse christendemocraten (CSU) is niet te spreken over het schouwspel dat zich midden mei voltrok in het parlement van de Oost-Duitse deelstaat Mecklenburg-Vorpommern. ‘Schizofreen’ noemde de secretaris-generaal van de CSU het in een tweet.

Met Barbara Borchardt werd namelijk een lid van de ‘Antikapitalistische Linke’ (ALK), een werkgroep van de linksradicale Die Linke, tot rechter gekozen in het Landesverfassungsgericht, het grondwettelijk hof van Mecklenburg-Vorpommern. (Noot: het Duitse woord voor grondwet is ‘Verfassung’, maar de grondwet van de Bondsrepubliek Duitsland draagt om politiek-historische redenen de naam ‘Grundgesetz’, afgekort GG). Dat zorgde voor heel wat beroering in Duitsland, haast even zoveel — mutatis mutandis — als de zaak ‘Zakia Khattabi’ in België.

Systeemwissel

De ALK bepleit een ‘principiële systeemwissel’ en een ‘breuk met de kapitalistische eigendomsstructuren’. Wie in Duitsland ‘Systemwechsel’ zegt, out zichzelf als vijand van de politiek-economische inrichting van de Bondsrepubliek. De binnenlandse veiligheidsdienst — het Bundesamt für Verfassungsschutz, letterlijk de Federale Dienst voor de Bescherming van de Grondwet — houdt de ALK dan ook in het oog. De regionale afdeling van de staatsveiligheid doet dat weliswaar niet.

Michael Brenner, professor grondwettelijk recht aan de Friedrich-Schiller-Universität Jena, vindt de verkiezing van Borchardt een schandaal. Het door artikel 14 GG gegarandeerde recht op privé-eigendom is de basis van de sociale markteconomie, het fundament van de ‘freiheitlich-demokratische Grundordnung’ van de Bondsrepubliek. Vanuit haar engagement voor de ALK staat Borchardt dus niet ‘auf dem Boden des Grundgesetzes’ (op het fundament van de grondwet). Brenner nog: ‘Personen die zich kritisch of vijandig opstellen tegenover de grondwettelijke orde, horen niet thuis in een grondwettelijk hof, want zij oordelen ten slotte over de grondwet.’

Dreiging

Maar hoe komt het dan dat een uitgesproken extreemlinkse persoon het op 15 mei – weliswaar pas in de tweede stemronde – tot ‘Verfassungsrichterin’ schopte? En dat in een deelstaat waar christendemocraten (CDU) en sociaaldemocraten (SPD) samen regeren?

De coalitiepartners hadden het op een akkoord gegooid met de oppositiepartij Die Linke. Voor hun eigen kandidaten zouden ze geen tweederdemeerderheid in de wacht slepen als ze niet ook hun steun zouden geven aan Barbara Borchardt, de kandidate van Die Linke. In de eerste stemronde, op 13 mei, hadden nog enkele deelstaatparlementairen van de CDU het been stijf gehouden. Na de dreiging van de landelijke SPD om de regeringscoalitie op te blazen, zette de CDU de ‘dissidenten’ onder druk. In feite zouden die oorspronkelijke tegenstemmers niet eens zo mogen genoemd worden. Ze hielden zich namelijk consequent aan de ‘Unvereinbarkeitsbeschlüsse’, de besluiten van zowel de federale partijtop als die van de deelstaat over de onverenigbaarheid van bestuur of samenwerking met Die Linke. Omwille van de posten die verdeeld moesten worden, deed de CDU er nu het zwijgen toe.

Vinger op de wonde

Alleen de ‘Werte-Union’, een conservatieve vleugel binnen de partij, roerde zich met de opmerking dat de verkiezing van Borchardt ‘eclatant [verstoot] tegen het verbod van samenwerking met de herdoopte SED’. Ze legde daarmee de vinger op de wonde: Die Linke is de opvolgster van de ‘Sozialistische Einheitspartei Deutschlands’ (SED), de leidende partij van de ter ziele gegane DDR.

Dat de geest van de SED nog altijd rondwaart binnen Die Linke, bleek ook uit een document van 2011, Daarin rechvaardigden Borchardt en andere medeopstellers de bouw van de Muur, toen 50 jaar terug, als het begin van een ‘periode van vreedzame co-existentie in Europa’. Mensen die ten tijde van de DDR voor meer burgerrechten gestreden hebben, doen zo een uitspraken nog altijd pijn in de oren. Arnold Vaatz, een gewezen ‘DDR-Bürgerrechtler’ en thans vicevoorzitter van de Bondsdagfractie van de CDU/CSU, kan zich niet van de indruk ontdoen dat er ‘in mijn partij blijkbaar het doel van een volledige rehabilitatie van de DDR’ bestaat, zoals hij in een interview met Tichys Einblick vertelde.

Salonfähig

Met de verkiezing van Borchardt tot Verfassungsrichterin – een rechter met een reukje – vindt alleszins een verdere normalisering van extreemlinkse stellingnames plaats. Het gegeven dat de Verfassungsschutz (letterlijk ‘Bescherming van de grondwet’) bepaalde organisaties als gevaarlijk inschat en observeert, heeft blijkbaar geen afschrikkend effect meer.

Het is in Duitsland zelfs zo ver gekomen dat de Jusos en de Grüne Jugend, de respectievelijke jongerenafdelingen van de SPD en Die Grünen, de afschaffing van de Verfassungsschutz eisen. De veiligheidsdienst categoriseert namelijk de klimaatactiegroep ‘Ende Gelände’ (tegen steenkool- en bruinkoolontginning) als extremistisch en zou zich dus niet uitsluitend toeleggen op het bestrijden van ‘rechtse terreur’. Reinhard Müller stelt in de Frankfurter Allgemeine Zeitung vast dat extreemlinks meer en meer als acceptabel, salonfähig, gezien wordt binnen de gevestigde orde en ertoe begint te behoren: ‘Auch die extreme Linke gehört dazu.’

Arnold Vaatz

Rechter met een reukje