In Nederland woedde tot voor kort een scherp debat over de linkse gekleurdheid van universiteiten en van de academische wereld in bredere zin. Eerder werd het onderwerp besproken in een hoorzitting van de commissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Ondergetekende was genodigde in het panel en bracht ook een position paper in.

Een van de mensen die de ‘lange mars door de instituties’ en het cultuurmarxisme benoemt is Arthur Weststeijn, universitair docent aan de Universiteit Utrecht. In Het Parool schreef hij:

‘Kenmerkend voor nieuwrechtse politici is dat hun kritiek op de bestaande orde zich enkel richt op de culturele elite, niet op de economische status quo. Salvini en Baudet gedragen zich als lakeien van het bedrijfsleven: ze richten al hun pijlen op cultuurdragers, maar laten de multinationals en hedgefondsen ongemoeid. In zekere zin zijn ze gramsciaanser dan Gramsci zelf.’

In mijn nieuwste boek, Wees Afgrondelijk (hier besproken door Wim van Rooy), ontvouwt ondergetekende hoe megaregelgeving vanuit de overheden wordt uitgestrooid terwijl het midden- en kleinbedrijf niet de mankracht heeft om deze te implementeren. Ondertussen werven multinationals daarvoor mensen in loondienst — zo ontstaan er ‘aangestelde liberalen’. Dit is een slag managers dat flierefluitend door het leven gaat onder het credo ‘Wees flexibel en voeg je naar de liberale wereldorde!’

Connecties boven kunde

Deze klasse presenteert zich als opwaarts mobiel en ondernemingsgezind, maar vaak danken ze hun positie aan opleiding en connecties. Dit komt doordat er in politiek opzicht weinig liberalen aan het roer staan die met hun voeten in de klei hebben gestaan. Dat geldt overigens voor veel politieke partijen: ruim negentig procent van de Tweede Kamerleden heeft een academische of hogere beroepsopleiding gevolgd. Verreweg de meesten hebben een bestuurlijke of lobby-achtergrond, komen uit de ambtenarij of het onderwijs en zijn ‘aangesteld’ om ons te vertegenwoordigen.

Deze aangestelden komen vlot en ‘opwaarts mobiel’ over: in die zin hebben zij een ‘liberaal’ imago. Qua denken hebben zij echter de band met het klassiek liberalisme van de kleine zelfstandige doorgesneden. Ongeveer alle vrijdenkers zijn op een dood spoor gezet bij de VVD: wat overblijft is een verwaterde kartelpartij voor oligarchen en lobbyisten. Vandaar dat dit land snakt naar vrijdenkers en hardwerkende middenklassers.

Zelf bouwen

Het komt erop neer dat er al te verlangend naar de politiek wordt opgekeken: burgers moeten juist hun handen uit de mouwen steken om zelf te bouwen!

Dit betekent dat Arthur Weststeijn een blinde vlek heeft als hij denkt dat de nieuwe analyses zich uitsluitend richten op cultuur, en dat zij de economische fall-out van de globalisering onaangeraakt laten.

Mijn analyse gaat dieper. De globalisering van de economie betekent dat economische verbanden internationaal zijn. Die overstijgen de natiestaat — dit wil zeggen dat de nationale identiteit een obstakel wordt en dat nationale democratische controle tandeloos en irrelevant wordt.

Kosmopolitisme als nieuwe politieke as

Kosmopolieten profiteren hiervan: zij zijn sterk mobiel, spreken hun talen en kunnen goed navigeren binnen een grenzeloze wereld — zij zijn de ‘anywheres’. De ‘somewheres’ zijn nog wél sterk gehecht aan nationaliteit en lokale verbanden, omdat ze van sociale cohesie afhankelijk zijn.

Tegen deze achtergrond promoten de kosmopolieten identiteitspolitiek. Men kan erover discussiëren of dit een bewuste opzet is of niet (hier komen de wegkijkers standaard met hun riedeltje ‘complottheorie!’ aanzetten). Er is wat op af te dingen in hoeverre de subsidienetwerken voor identiteitspolitiek opzettelijk of onopzettelijk worden opgezet. Maar in de kern is dat belangenveld vergroeid tot één organisch (politiek) ecosysteem dat perfect aanvoelt of een participant wel of niet ‘de goede kant oproeit’.

Verder versnipperen

Het gevolg is nóg sterkere versnippering op het niveau van de natiestaat. Burgers vinden elkaar niet meer, want zij zijn versnipperd over debatjes rond identiteit. Denk aan een ‘gender-loonkloof’, racisme, Zwarte Piet en het wel of niet benoemen van de Marokkaanse afkomst van criminelen.

Het debat raakt geconcentreerd op identitaire kwesties en dit komt de media goed uit. Het heeft immers steeds minder zin om te rapporteren over de mondiale economische ontwikkelingen en bijbehorende instituties zoals de ECB. Niet alleen zijn die complex en dus saai, maar ook zijn politici hun invloed daarop kwijtgeraakt. We vergrijzen, betalen ons scheel aan zorg en migratie, en we kunnen minder gas oppompen om die uitgaven te compenseren. De tijd dat de politiek een leidende rol had als aanjager van grote investeringen, is passé. Bij de identiteitskwesties is de schijn van invloed echter nog springlevend, omdat die zaken het persoonlijke leven zo dicht raken. Denk bijvoorbeeld aan hoe de bouw van moskeeën het straatbeeld beïnvloedt.

De schaduw van Soros

Mensen als Soros pakken dit slim aan en subsidiëren een gemediatiseerde cultuurindustrie die zich bezighoudt met het opstoken van identiteitsdebatjes. Wie betaalde bijvoorbeeld de campagne van de marginale actiegroep Kick Out Zwarte Piet? Deze industrie speelt effectief in op het christelijke schuldgevoel, maar dan in een modern seculier jasje, met bijpassende termen als ‘post-colonialism’.

Daar komt nog bij dat multinationals graag generieke producten verkopen. Dus los van nationale identiteiten en lokale kleuringen. Het is eigenlijk inwisselbaar per land: maximale schaalvoordelen en overzetbare promotiecampagnes. Het uitwissen, negeren en overschrijden van die identitaire inbeddingen is daarmee economisch profitabel. Dit noemen we marketingstandaardisering.

Hebzuchtige hedgefunders en klassieke deugden

Tot slot komen het culturele en het economische deel van de analyse samen. De hebzucht van de hedgefunders was natuurlijk nooit nieuw — hebzucht bestond ook in de tijd van Plato, Thomas van Aquino of Spinoza. Zij matigden de hebzucht door soberheid aan te prijzen en te waarschuwen tegen overmoed. Vandaag is het probleem dat deze klassieke vorming — die ooit het kapitalisme binnen ethische grenzen beteugelde — kapotgerelativeerd is door het postmodernisme. Die vorming zou namelijk deel zijn van een aristocratische blanke mannengeschiedenis die ons autoritaire normen oplegt.

Toen deze vormende inbedding wegviel, bleven er enkel kwantiteiten over om de waarde van producten te meten: clicks, shares, sales, likes en votes. Het grenzeloze kapitalisme is zodoende bevorderd door het cultuurmarxistische deconstructiedenken: het neoliberalisme en het cultuurmarxisme versterken elkaar.

Waar alle verticale deugden wegvallen, gedeconstrueerd door cultuurmarxisme óf vervangen door neoliberale kwantitatieve allocatiemechanismen (aantallen clicks, likes en shares), blijven slechts het personage Patrick Bateman uit American Psycho en de fraudeur Jordan Belfort als hoogste rolmodellen over.

Arthur Weststeijn

Cultuurmarxisme en neoliberalisme versterken elkaar