Na de ebolacrisis vijf jaar geleden riep Bill Gates in een TED-talk op om massaal te investeren in gezondheidszorg om zo goed mogelijk voorbereid te zijn op het scenario van een verwoestende pandemie. Het was toen moeilijk voorstelbaar dat een virus de hele wereld in zijn greep zou houden. Inmiddels beheerst het coronavirus ons dagelijks leven en vergt de bestrijding ervan het uiterste.

In Nederland schaart een steeds grotere meerderheid van de bevolking zich achter de aanpak van het kabinet. Toch roept de Nederlandse manier van bestrijding van het virus in binnen- en buitenland de nodige discussie op. Vergeleken met andere Europese landen gaat de Nederlandse regering minder ver in het stilleggen van maatschappelijke activiteiten.

Een zwalkende indruk

Het lijkt alsof het kabinet bij het afkondigen van maatregelen steeds wordt ingehaald door de feiten. Het kabinet vaart op de wetenschappelijke adviezen van het het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dat lag al onder vuur, met name vanuit rechtse hoek, vanwege de klimaat- en stikstofberekeningen en maakt bij de aanpak van het virus een zwalkende indruk.

Het RIVM heeft de verspreiding van het coronavirus aanvankelijk sterk onderschat. ‘Het virus lijkt niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar’. En ‘de kans dat het naar Europa komt [is] klein’. Dat schreef zorgminister Bruno Bruins (VVD) op instigatie van het RIVM aan de Tweede Kamer op 22 januari van dit jaar. Het bestaan van het coronavirus is dan net twee weken vastgesteld. In China zijn er op dat ogenblik 571 besmettingen en 17 doden.

Carnavalsoptochten afgelast

De Tweede Kamer praat een paar keer over het virus met minister Bruins die, ondersteund door Europese adviezen, volhoudt dat een uitbraak in Europa onwaarschijnlijk is. Volgens Bruins is van een ‘acuut tekort’ aan materialen in de ziekenhuizen geen sprake. De gemeentelijke gezondheidsdiensten staan klaar om bij besmettingen de contacten van een patiënt in kaart te brengen en een uitbraak te voorkomen.

Storm Ellen zorgt ervoor dat veel carnavalsoptochten op 25 februari worden afgelast en mensen het feest binnen vieren in sporthallen en horecagelegenheden. Directeur Jaap Van Dissel van het RIVM merkt op dat het besmettingsrisico beperkt is, aangezien mensen carnaval vieren ‘in vrij kleine groepen’.

Als donderdagavond 27 februari de eerste Nederlandse besmetting gemeld wordt, blijkt het een man te zijn die recent in Noord-Italië was. In het weekend van 29 februari duiken er steeds meer schijnbaar ongerelateerde gevallen op, die lang niet allemaal zijn te herleiden naar bekende brandhaarden.

Aantal besmettingen loopt op

Op vrijdag 6 maart valt de eerste dode. Op maandag 9 maart zegt premier Rutte tijdens een persconferentie dat handen schudden niet meer mag. Om na afloop RIVM-directeur Van Dissel, die naast hem staat, een hand te geven. Er zijn dan 321 bekende besmettingen.

Het aantal besmettingen loopt op tot 804 op vrijdag 13 maart, met in totaal 10 doden. Die vrijdag wil het kabinet nog niet de scholen sluiten. Voornaamste reden is dat mensen met werk dat nodig is om Nederland draaiende te houden, niet weten waar ze met hun kinderen naar toe moeten en om die reden thuis zullen blijven. Wel worden bijeenkomsten met meer dan 100 personen verboden en worden mensen opgeroepen zoveel mogelijk thuis te werken.

De maatschappelijke druk neemt echter toe en veel scholen kondigen zelf aan die aankomende maandag te sluiten. Op zondagmiddag 15 maart kondigt het kabinet alsnog aan om de scholen te sluiten. Cafés en restaurants moeten ook dicht, nadat er dat weekend in tal van steden zogenaamde lockdownparties zijn geweest. Dit tot grote ergernis in de buurlanden. Er zijn dan 1135 bekende besmettingen en 20 doden.

Groepsimmuniteit

Maandagochtend 16 maart is het stil op de weg. De Nederlandse Spoorwegen (NS) melden dat er in de ochtendspits 85 procent minder reizigers zijn dan normaal. ’s Avonds zegt Rutte in een live op televisie uitgezonden toespraak, die door bijna de helft van de bevolking wordt bekeken, dat het virus ‘onder ons is en onder ons blijft’. Er zijn dan 1413 bekende besmettingen.

Rutte kondigt in deze toespraak de strategie aan die mikt op het creëren van de zogenaamde groepsimmuniteit. Als zestig procent van de bevolking het virus heeft gehad, dan zal het zich niet verder verspreiden. Voldoende mensen zijn er dan immuun voor geworden. Het is daarom zaak het virus zodanig gecontroleerd rond te laten gaan, dat het de capaciteit van de zorg niet te boven gaat.

Wat Rutte onderschat in zijn aanpak is de waarde van de factor tijd. Er bestaat immers geen vaccin tegen corona noch een medicijn. Dat betekent dat alvorens de kritische omvang van zestig procent is bereikt velen zullen sterven. De mortaliteit van corona is dusdanig dat het om tienduizenden mensen gaat. Er rijst dan ook prompt protest. De oppositiepartijen PVV, SP en FvD tekenen verzet aan en bepleiten opnieuw een lockdown om zo tijd te kopen.

Richting lockdown

In de dagen hierna neemt het kabinet de facto steeds meer afstand van de groepsimmuniteitstrategie en schuift meer en meer op richting lockdown. In de week erna wordt deze aanpak omschreven als ‘intelligente lockdown’.

Minister Bruins zakt woensdagavond 18 maart tijdens een urenlang debat over de aanpak van het virus in elkaar. Het doet zijn naast hem zittende partijgenoot Eric Wiebes nauwelijks van zijn telefoon opkijken. Bruins is oververmoeid. De volgende dag besluit hij op doktersadvies af te treden. Aan het einde van de week zijn er, met steeds minder testen, 2994 bekende besmettingen en 106 doden. Bruins wordt opgevolgd door voormalig staatssecretaris Martin Van Rijn. Deze is lid van oppositiepartij PvdA, maar treedt op persoonlijke titel voor drie maanden toe tot het kabinet.

Op vrijdag 20 maart spreekt koning Willem Alexander het land toe. Het miljoenenpubliek hoort hoe hij de mensen die het land draaiende houden bedankt. Het is dan allang duidelijk dat het aantal positief geteste patiënten ver achter blijft bij het werkelijke aantal besmettingen.

Aan grote verandering onderhevig

De ernst van de situatie wil nog niet bij iedereen doordringen. In het weekend van 21 en 22 maart begeven veel mensen zich naar buiten. Op de wegen naar het strand staan zelfs files. Op maandag 23 maart komt het kabinet daarom met nieuwe maatregelen en verbiedt tot 1 juni alle samenkomsten. Ook komen er boetes voor personen die niet de gewenste onderlinge afstand van ten minste 1,5 meter in acht nemen.

Het RIVM meldt op donderdag 26 maart 7431 positief geteste mensen en 434 mensen die aan het virus zijn overleden. Het aantal besmettingen is het grootst in de provincie Noord-Brabant, maar neemt ook snel toe in het midden van het land en dan met name in de grote steden.

Hoewel het kabinet meldt te varen op wetenschappelijke inzichten, blijken deze in een paar maanden tijd aan grote verandering onderhevig. Het weekblad Elsevier zette de tweets van het RIVM waaruit dit blijkt op een rij. We zien ondermeer Aura Timen, hoofd Centrum Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding bij het RIVM, die op 14 februari in een filmpje uitlegt dat we ons geen zorgen hoeven maken.

Niet voorbereid

Met man en macht wordt geprobeerd mensen die ziek zijn van de noodzakelijke gewenste medische zorg te voorzien. Wel heeft D66-senator Petra Stienen iets aan te merken. Zij tweet (inclusief spelfout): ‘Is er al een Nederlands (radio)programma dat aandacht besteed (sic) aan het onderwerp gendergelijkheid, politiek, representatie en besluitvorming rondom coronacrisis?’

De feitelijke situatie in Nederland begint steeds meer op die in de buurlanden te lijken, te meer daar met name het overgrote deel van de bevolking daar een voorbeeld aan wil nemen. Over groepsimmuniteit wordt steeds minder vernomen; over (volledige) lockdown des te meer. Voorbereid waren we inderdaad niet.

Aura Timen

Vraagtekens bij Nederlandse aanpak coronavirus