Als het deze keer niet lukt, dan komen er nieuwe verkiezingen in Duitsland. Meer dan drie maand na de Bondsdagverkiezingen knopen de christendemocraten van CDU en CSU en de sociaaldemocraten van de SPD zondag verkennende gesprekken (in het Duits: Sondierungsgespräche) met elkaar aan. Mocht het enkel liggen aan Angela Merkel (CDU), kanselier van lopende zaken, zou de vorming van een Grote Coalitie (CDU/CSU en SPD) gauw in kannen en kruiken zijn. De kopmannen van de CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU, zijn echter niet zinnens zomaar te plooien naar de linkse tijdgeest, zoals die door de ‘Genossen’, de kameraden van de SPD, wordt belichaamd.

Op de jaarlijkse ‘Klausurtagung’ (besloten vergadering) van de CSU in het idyllische Kloster Seeon ten oosten van München heeft Alexander Dobrindt, de fractievoorzitter van de CSU in de Bondsdag, de eisen van zijn partij herhaald: opschorting van familiehereniging voor vluchtelingen met een beperkte beschermingsstatus, inperking van sociale voorzieningen voor asielzoekers, invoering van tests om de juiste leeftijd van zogezegd ‘minderjarige’ vluchtelingen te achterhalen, behoud van de privé-ziekteverzekering en belastingvermindering voor bedrijven.

Culturele hegemonie

De CSU hoopt dat er een Grote Coalitie uit de bus komt, maar die moet de ‘modernisering, veiligheid en groei’ van Duitsland garanderen. Dobrindt deed er nog een flinke schep bovenop met de stelling die hij in een opiniestuk voor Die Welt verkondigde: ‘Duitsland is geen linkse republiek, maar een land met een burgerlijke meerderheid’ (waarbij ‘bürgerlich’ het Duitse codewoord voor ‘fatsoenlijk rechts’ is). De debatten in Duitsland zouden gedomineerd worden door een linkse minderheid, terwijl de meerderheid van de mensen ‘bürgerlich’ denkt. Vele mensen zouden – nog volgens Dobrindt – het gevoel hebben dat ‘diejenigen, die viel über Vielfalt reden, in Wahrheit nur eine Meinung akzeptieren – ihre eigene’ (dat diegenen die veel over pluralisme praten naar waarheid maar één mening aanvaarden – hun eigen mening).

Die contradictie zou te wijten aan de ’68er-Bewegung’ (Mei ’68) die tot de culturele hegemonie van een linkse minderheid heeft gevoerd. Maar, zo schrijft Dobrindt nog: ‘Linke Ideologien, sozialdemokratischer Etatismus und grüner Verbotismus hatten ihre Zeit’ (Linkse ideologieën, sociaaldemocratisch etatisme en groen verbodsdenken hebben hun tijd gehad), en het ‘nieuwe islamisme’ mag niet eens zijn tijd krijgen. Daarom moet er werk van integratie worden gemaakt: ‘Scharia und Burka, Kinderehen und Zwangsverheiratungen, islamistische Hasspredigten und religiöse Hetze haben in unserem Land keinen Platz.’ (Sharia en Boerka, kinderhuwelijken en gedwongen huwelijken, islamitische haatpreken en religieuze hetze hebben geen plaats in ons land). De CSU-politicus breekt daarom een lans voor een ‘neue konservative Bürgerlichkeit, die unser Land zusammenführt, unsere Wertegemeinschaft stärkt und unsere Freiheit verteidigt’.

Regenboogcultuur

Die eisen van de CSU zullen de gesprekken met de SPD er niet gemakkelijker op maken. De ideologische uitspraken van Dobrindt, en vooral zijn oproep tot een ‘konservative Revolution der Bürger’, lokken dan weer spot en kritiek uit in de media die door de culturele erfgenamen van mei ’68 worden bevolkt. Maar die eisen en uitspraken weerspiegelen het zelfbewustzijn en de vastberadenheid van de Beierse christendemocraten. Ze zijn niet alleen ‘patriotten van Beieren’, maar zijn ook altijd al opgekomen voor een sterk Duitsland in een Europa dat zijn cultureel-historische wortels niet verloochent. De CSU spreekt op zijn minst duidelijke taal; heel wat anders is dat dan de vaagheid van Merkel, of wat de historicus Andreas Rödder in een interview met de Neue Zürcher Zeitung (NZZ) het gebrek aan ‘klare programmatische uitspraken’ van de kanselier noemt.

Onder Merkel heeft de CDU zich volgens de professor van de Johannes Gutenberg-Universität Mainz aangepast aan de ‘Kultur des Regenbogens, die in den letzten Jahren zur hegemonialen politischen Richtung in Deutschland geworden ist, von den Grünen bis weit in die Union hinein (de regenboogcultuur die de laatste jaren de hegemoniale politieke richting in Duitsland is geworden, reikend van de Groenen tot diep in de christendemocratie). Die regenboogcultuur heeft volgens Rödder haar hoogtepunt bereikt in de herfst van 2015, toen het vluchtelingenbeleid van Merkel de ‘Risse im Gefüge’ (barsten in de structuur) blootlegde – scheidingslijnen ook in de maatschappij tussen de voorstaanders van een naïeve ‘Willkommenskultur’ en burgers die zich zorgen maakten over de opvang en integratie van meer dan een miljoen vluchtelingen en migranten.

Extremen

Rödder veroordeelt ook een Europapolitiek van een Bondsregering die Europese belangen boven nationale zou stellen, iets wat de burgers niet zouden aanvaarden. Op de vraag van de NZZ of de Duitse linkerzijde nog wel nationale belangen kan formuleren – verwijzend naar de uitspraak van de SPD-politica Aydan Özoguz dat een Duitse cultuur die de taal overstijgt ‘niet identificeerbaar’ is – antwoordt Rödder: ‘Das ist die Kanonisierung des politischen Mainstreams in Deutschland, also der grünen Kultur (…) Die hat sich inzwischen völlig verselbständigt, ohne Rückbindung an die Lebenswelt der Menschen.’ (Dat is de canonisering van de politieke mainstream in Duitsland, dus van de groene cultuur (…) Die is intussen een volledig zelfstandig leven gaan leiden, zonder terugkoppeling naar de leefwereld van de mensen.)

Leitkultur

Rödder pleit voor een open debat, maar dat is in het huidige Duitsland niet zo eenvoudig, omdat het gekneld zit tussen twee extremen, enerzijds dat van de droom van een etnisch homogene maatschappij en anderzijds dat van een ‘multikulturelles Wunschdenken’ (multicultureel wensdenken) ‘dat de Duitse grenzen het liefst van al zou afschaffen en alle problemen ontkent.’ Die problemen ontstaan bijvoorbeeld wanneer migranten zich niet willen of kunnen integreren in een maatschappij die stoelt op de waarden van de Verlichting. Een maatschappij heeft een cultuur van leidende principes en waarden nodig, zoals ook Thomas de Maizière (CDU), minister van Binnenlandse Zaken, eind april 2017 in een vrije tribune in Die Zeit schreef, of wat Rödder verwoordt als: ‘Ohne Leitkultur, ohne allgemein geteilte Vorstellungen von falsch und richtig, kann keine Gesellschaft überleben’ (zonder een Leitkultur, zonder algemeen gedeelde opvattingen over fout en juist kan geen enkele maatschappij overleven).

De politieke opstelling van de CSU, maar ook uitspraken van professoren als een Rödder (en verschillende anderen, zelfs van linksen), tonen aan dat het Merkel-tijdperk misschien nog niet direct politiek, maar wel cultureel-geestelijk ten einde aan het lopen is. De messen worden gewet voor de grote ‘Kulturkampf’ over natie, identiteit en het Westerse waardensysteem.

Aydan Özoguz

‘Links heeft zijn tijd gehad’