Lockdown. Samenscholingsverbod. Beroepsverbod. ‘Onnodige’ verplaatsingen: verboden en opspoorbaar met automatische camera’s. Drones met luidsprekers berispen burgers vanuit de lucht. Buren verklikken elkaar. De traceerapp is op komst. Een bejaard koppel krijgt 500 euro boete omdat het uitrust op een bankje. En het mag wat kosten: De door de Nationale Bank geschatte 45 miljard euro economische schade is geen bezwaar. Geen nood, de staat deelt geld uit aan wie het hardst roept. Het blijkt pijnlijk eenvoudig autoritaire maatregelen bij ons in te voeren. Als het een troost mag zijn: allemaal met de beste bedoelingen.

Kon het anders?

Jammer voor de verantwoordelijken die zich waarschijnlijk al zachtjes klaarmaken om zich op de borst te kloppen voor het afwenden van de Covid-19 pandemie. Al het bovenstaande droeg namelijk niets bij. En dat weten we voornamelijk dankzij één land: Zweden.

Ook daar werken mensen thuis indien mogelijk, houden afstand, en bezoeken geen bejaarden. Maar voor het grootste stuk vrijwillig, en altijd met beroep op het eigen gezond verstand. Scholen, bedrijven en horeca blijven open. De Zweden weigerden deel te nemen aan het grootste experiment ter wereld. Met name het voor de eerste maal in de geschiedenis zo goed als opsluiten van bijna alle gezonde mensen als quarantainemaatregel.

Anders Tegnell, held van Zweden

Dit alles is voor een groot stuk de verdienste van één man: Anders Tegnell, staatsepidemioloog van Zweden. Ik durf hem zonder aarzelen een held noemen. Zeker dan gelet op de immense druk van zowel goedmenende maar dwalende wetenschappers, van politici die niet het verwijt willen krijgen besluiteloos te zijn als van ronduit totalitaire regimes die het ‘goede’ voorbeeld willen geven.

Let wel, ook Zweden nam de ziekte serieus. Ook daar zetten hulpverleners zich schrap om de toestroom aan te kunnen. Maar de inderhaast opgetrokken noodhospitalen bleven zo goed als leeg en de curve van de opnames op intensieve zorgen blijft al meer dan drie weken vlak. Binnenkort daalt ze onvermijdelijk door het opbouwen van immuniteit. Ondertussen is 20% van de Zweden in Stockholm immuun, terwijl wij aan een schamele 3% zitten. Bij ons is het einde van de lockdown en het belerende vingertje van iedereen die het goed met ons voorheeft dus nog lang niet in zicht.

Anders Tegnells beleid zat goed. Hij had het — toen nog — controversiële inzicht dat de mortaliteit van de ziekte zwaar overdreven werd. Mensen met weinig symptomen werden immers nauwelijks getest. Kinderen en volwassenen hebben dus zeer weinig te vrezen van het virus. Zij kunnen gerust op natuurlijke wijze immuniteit opbouwen. Dit is niet ideaal, maar veruit beter dan het elders gebruikte alternatief waarbij alle leeftijdsgroepen over één kam geschoren worden.

En kijk, ondanks fouten bij het beschermen van ouderen — vergelijkbaar met die in onze zorginstellingen — stapelden de lijken zich niet op. We kunnen het angstig riedeltje dat epidemiologe Nele Brusselaers een paar weken geleden nog de wereld instuurde gerust vergeten. Er zijn in Zweden nog altijd maar de helft van het aantal overlijdens te betreuren dan bij ons.

Tijd om de lockdown af te bouwen

De Zweden hebben nu één groot voordeel. Hun maatregelen zijn wél nog maanden vol te houden zonder onoverzichtelijke schade. Wij daarentegen zitten op een traject dat, tot er een vaccin is, ons de ene opflakkering na de andere zal bezorgen. Met telkens opnieuw een lockdown en alle bijkomende schade vandien.

Ik heb er enigszins begrip voor dat politici het zekere voor het onzekere namen. Maar nu het bovenstaande dag na dag duidelijker wordt, is er geen enkele reden om onze lockdown nog aan te houden.

Baby Pia maal tweehonderdduizend…

Door het systeem van de technische werkloosheid en steunmaatregelen zijn de 45 miljard euro geschatte kosten van dit door angst gedreven wanbeleid niet onmiddellijk voelbaar. Maar uiteraard komt de factuur uiteindelijk toch. De schulden zijn gemaakt, de verloren productie kan niet zomaar worden ingehaald. En uiteraard komt hierbij nog de economische schok van de wereldwijde hetze. Het resultaat van dit alles is een nieuwe welvaartsverdeling van arm naar rijk en van jong naar oud. Evenzeer is het resultaat een groot onzichtbaar lijden. Eenzaamheid, angst, mensen die niet meer terechtkunnen bij de hulpverlening, hulpeloosheid, faillissementen, werkloosheid en armoede. De cijfers met het aantal overlijdens van — je m’excuse — vooral 80-plussers en mensen met achterliggende gezondheidsproblemen staan daarentegen elke dag zonder veel context op de voorpagina.

Tot voor kort vonden we 2 miljoen euro voor een spuitje voor het redden van een baby al schandalig. Aan een mortaliteit van 0.37% (ondertussen zijn er wél cijfers die de lichte gevallen meerekenen) had Covid-19 ons land maximum 41000 doden gekost, nu zitten we aan een 7000 en een kost van 45 miljard. We komen dus aan iets meer dan 1.3 miljoen per gered leven. Vermits de meesten onder hen de 80 al gepasseerd zijn, is de kost per gewonnen levensjaar echter nog minstens 10 keer groter dan bij baby Pia. Het wordt echter nog veel erger als we meerekenen dat uit de feiten blijkt dat met veel minder ingrijpende maatregelen zoals de Zweedse evengoed het merendeel van de overlijdens te vermijden zijn. Ik durf daarom te stellen dat het merendeel van de ingrijpende crisismaatregelen compleet zinloos waren en de bijhorende kosten weggesmeten geld.

Covid-19 is meestal onschuldig, maar kan dodelijk zijn als ons immuunsysteem te sterk reageert. De analogie met hoe onze samenleving met de ziekte omgaat is duidelijk.

De tol van de gezondsheidsdictatuur

Het handhaven van de lockdown is niet minder dan schuldig verzuim. Het pad naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen. Sinds het einde van de tweede wereldoorlog is niemand erin geslaagd onze samenleving zoveel schade te berokken als onze eigen epidemiologen en de politici die hen volgden en op de voorgestelde maatregelen er nog een aantal toelegden. De rekening zal uiteraard niet door hen betaald worden, maar vooral door de zwaksten. Door jongeren, mensen met een tijdelijk contract en mensen die in minder goed betaalde beroepen werken zoals de horeca en de winkels. Bijna niemand zal echter gespaard blijven. Een voorbeeld. Vermits het nu zeer duidelijk is dat ook in de zorg een heel aantal niet ‘strikt noodzakelijke’ ingrepen gebeuren, zal ook daar ironisch genoeg gesnoeid worden wanneer de afrekening komt.

En ja, het is wél ethisch om over de kost van dit alles na te denken. Zelfs om een prijs op een jaar leven te plakken. Als het stof is gaan liggen, zullen we ons afvragen welke andere investeringen we met die middelen hadden kunnen doen. Beter onderwijs, betere gezondheidszorg, een circulaire economie, een koolstofneutrale energievoorziening, een modern leger om ons te verdedigen tegen de invloed van de opkomende totalitaire staten… we hadden niet eens moeten kiezen.

Politici, behandel ons als volwassenen

Omdat de volgende lockdown al wordt voorbereid — ironisch genoeg omdat we juist omwille van de eerste lockdown nog niet immuun zijn — is het voeren van de discussie over dit groteske wanbeleid nog steeds zinvol.

Dus: advies over gepast gedrag en hygiëne, graag. Maar laat iedereen zelf kiezen hoe met het risico om te gaan. Het totalitair stilleggen van hele takken van de maatschappij doet veel kwaad en zeer weinig goed. Mensen worden verlamd en hulpeloos gemaakt. Tegelijkertijd wordt het fijnmazige web van persoonlijk initiatief en menselijke interacties dat onze samenleving dynamisch, humaan en productief maakt, uit elkaar gehaald. Menselijk gedrag van bovenuit in detail sturen, leidt nooit tot een optimale uitkomst. Marc Van Ranst zal zich de evaluatievergadering op het PVDA-hoofdkwartier na het ineenstorten van het Sovjetblok nog wel herinneren.

Afschaffen, die lockdowns. En laten we nooit meer zo gek zijn om essentiële vrijheden op te offeren voor een beetje extra veiligheid. Benjamin Franklin leerde het ons al: Dan verdienen we geen van beide.

Baby Pia

Nooit meer een lockdown